به انگیزه گردهمایی کشوری علمی و آموزشی دست اندرکاران حوزه پیشگیری از آسیب های اجتماعی به سراغ دکتر عباس برزگر مدیرکل امور اجتماعی استانداری بوشهر رفتیم تا با او در خصوص آسیب های اجتماعی در استان بوشهر به صحبت بنشینیم. ساعاتی پس از این مصاحبه بود که وی مدیرکلی امور اجتماعی استانداری بوشهر را ترک و مسئولیت حوزه استاندار را پذیرفت و به همین دلیل در این گفتگو از وی به عنوان مدیرکل سابق یاد کرده ایم.
برزگر که دکترای حقوق دارد و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد بوشهر است معتقد است که به جای تمرکز بر خود آسیب های اجتماعی، باید عوامل و زمینه ها از بین برود. آنچه می خوانید گفتگوی کوتاه ما با اوست:
* در سال های اخیر، کلید‌واژه آسیب های اجتماعی مورد توجه و تمرکز بیشتری قرار گرفته است و رهبری انقلاب هم بر این موضوع مکرراً تاکید کرده اند. این سوالی که به ذهن می رسد، آسیب اجتماعی یعنی چه؟
- هرگونه نابهنجاری رفتاری که در قلمرو جامعه و اجتماع تعریف می شود را می توان آسیب اجتماعی قلمداد کرد. بر حسب استانداردهای متعدد و متفاوتی که در کشورهای مختلف وجود دارد، آسیب های اجتماعی می تواند شکل و ماهیت متفاوتی داشته باشد. به طور مثال در یک جامعه متمدن و پیشرفته، انداختن یک کاغذ بر روی زمین هم یک نونه نابهنجاری اجتماعی تلقی می شود. همین کاغذ افتاده بر کف خیابان مورد تحقیق و پژوهش قرار می گیرد که چرا یک شهروند بر پاکیزگی جامعه توجه نداشته است. یک زمان سطح استاندارد بالاتر می رود و گفته می شود که یک شهروند نه تنها خود عامل آلودگی نیست بلکه آلودگی های به وجود آمده توسط یک شهروند دیگر نیز واکنش نشان داده و آن را پاکسازی رفع کند. آسیب اجتماعی با توجه به نوع بافت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشورها متفاوت است. این تعریف کلی آسیب اجتماعی است.
* به صورت مصداقی چه نوع آسیب های اجتماعی در جامعه ایرانی و استان بوشهر، تواتر و تکثر ببشتری دارد؟
- اگر بخواهیم مصادیق آسیب ها برشمریم می توان به طلاق، اعتیاد، حاشیه نشینی و فساد اخلاقی اشاره کرد. البته طلاق به عنوان یک آسیب اجتماعی، محل اختلاف نظریه پردازان و کارشناسان امر است و الزاماً نمی توان آن را یک نوع آسیب اجتماعی دانست، بلکه رفتار زوجین در خانه و خانواده یک نوع آسیب اجتماعی است که به صورت امرناگریزی به نام طلاق بروز بیرونی پیدا می کند. مثل اینکه علت نهایی فوت را سکته عنوان می کنند اما در واقع سکته علت نهایی مرگ نیست، بلکه برونداد و خروجی کارکردهای اشتباه دیگری است که در بدن رخ می دهد و مانع از رسیدن خون به مغز و قلب می شود.
دومین آسیب جدی اعتیاد به مواد مخدر است. وقتی زندگی افراد معتاد را هم بررسی می کنیم با پیشنینه های مختلف مواجه می شویم. به طور مثال پدر معتاد، دوست معتاد، افسردگی، دوری گزینی از جامعه، احساس تبعیض و مشکلات پزشکی عواملی پیشنیه در زندگی معتاد است. به همین دلیل باید به سراغ زمینه های اعتیاد برویم تا بتوانیم این آسیب اجتماعی را کنترل کنیم.
فساد اخلاقی قسم دیگری از آسیب های اجتماعی است که یه نوع تربیت خانوادگی و نحوه برخورد اجتماع با این نیاز بشری برمی گردد. متاسفانه در کشور ما در حوزه آموزش مسائل جنسی با مشکل روبرو هستیم. به همین دلیل ما با آمارهایی تاسف برانگیزی برخورد می کنیم.
ترکیب آمار مبتلایان به ویروس ایدز یکی از این وحشتناک است. این واقعیت نتیجه کارکرد نادرست مدل های تربیتی و اخلاقی جاری در سیستم رسمی و غیررسمی آموزشی و فرهنگی کشور است.
حاشیه نشینی یکی دیگر از آسیب های اجتماعی زندگی شهرنشینی است. به زعم من دلائل حاشیه نشینی مهم است نه خود حاشیه نشینی. فقر اقتصادی باعث می شود که افراد به جای زندگی در مناطق خوب و متوسط شهری روی به حاشیه نشینی بیاورند. متاسفانه به زیرساخت های شهری و امکانات فرهنگی در حاشیه شهرها کمتر توجه می شود. 40 درصد از قتل ها یا در مناطق حاشیه شهرها رخ می دهد و یا توسط افراد حاشیه نشین به وقوع می پیوندد که این واقعیت تاسف برانگیز به نوع استانداردهای نامناسب زیست در مناطق حاشیه بر می گردد.
* آقای دکتر؛ شما به عنوان یک مسئول استانی چه اقداماتی در خصوص موضوع حاشیه نشینی انجام داده اید؟
- اصلا خود کلمه حاشیه نشینی آسیب زا است و این کلمه خود تولید آسیب می کند. دولت تدبیر و امید هم در بحث حاشیه نشینی توجه خوبی دارد اما خیلی بیش از این نیاز به کار و اعتبار است. باید تمام امکانات شهری با توان بیشتر در اختیار حاشیه نشین ها قرار گیرد تا ضمن از بین رفتن حس تبعیض و ایجاد همبستگی اجتماعی، افراد حاشیه نشین به حس زیست برابر برسند.
ما هم در استانداری بوشهر در بحث حاشیه نشینی سال گذشته اعتبارات خوبی را هزینه کرده ایم و فقط دو و نیم میلیارد تومان اعتبار در اختیار آموزش و پرورش استان قرار دادیم تا صرف تامین تجهیزات سخت افزاری مدارس حاشیه شهر بوشهر شود.
* استان بوشهر در خصوص آسیب های اجتماعی در چه موقعیت و وضعیتی نسبت به میانگین کشوری دارد؟
- ما در مجموع وضعیت آسیب های اجتماعی جزء یک سوم پایینی هستیم. اگر یک سوم بالایی حوزه بحرانی با رنگ قرمز، یک سوم میانی را حوزه متوسط با رنگ آبی و یک سوم پایینی را حوزه مناسب با رنگ سبز قلمداد کنیم، بوشهر سبزآبی است. البته این را هم بگویم تغییر مسیر ترانزیت مواد مخدر از خشکی به دریا، باعث شده که نتوانیم در نقطه مطلوب و رنگ سبز قرار بگیریم است. در حوزه طلاق در کشور بیست و هفتم هستیم. در بحث موتد مخدر جزو استان های خاکستری هستیم.
* در رده سنی نوجوان و دانش آموزان مخصوص در بحث اعتیاد، استان چه وضعیتی دارد؟
- آماری در خصوص تعداد دانش آموزان گرفتار در بند اعتیاد را ندارم. شاید خود آموزش و پرورش آماری در اختیار داشته باشد اما حوزه نوجوانان و دانش آموزان هم در بستری کلی از جامعه تعریف می شوند و آمار کلی اعتیاد استان قابل تسری به جامعه دانش آموزی نیز است.
* در دی ماه سال گذشته، سند توسعه اجتماعی استان رو نمایی شد. سندی که گفته شد اهدافی چون ارتقای امید به زندگی، افزایش رفاه اجتماعی، ارتقای امنیت اجتماعی،کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش سرمایه اجتماعی را پیگیری می کند. پس از گذشت تقریبا یک سال از اجرای این سند، فکر می کنید تا چه اندازه به اهداف گفته شده، نزدیک شده ایم؟
- بابد بپذیریم که مسائل اجتماعی ارتباط بسیار نزدیک و وثیقی با موضوعات اقتصادی دارد. ما سند را در وضعیتی می نویسیم که شرایط اقتصادی نرمال و ثابت باشد. وقتی شرایط اقتصادی متغیر می شود این آسیب ها افزایش پیدا می کند و شاید نتوانیم به اهدافی که در سند داریم برسیم ولی حرکتمان را ادامه می دهیم.
اگر می خواستیم به 10 برسیم با توجه به وضعیتمان به 4 می رسیم. هر چند نسبت به نقطه اولیه چهار گام مثبت داشته ایم اما شش گام از نقطه هدف فاصله داریم. حل این منفی شش کار من مسئول اجتماعی نیست بلکه منفی شش را اوضاع اقتصادی باید حل کند. باید اشتغال ما تقویت شود، مبادلات تجاری افزایش پیدا کند و آثار تحریم ها کاهش پیدا کند و موضوعاتی از این دست. این ها که در جای دیگری کنترل شود، شرایط مساعد می شود.
تا زمانی که اقتصاد جامعه روندی ثابت نداشته باشد، در غالب شاخص های اجتماعی نمی توان پیشرفت کند. دستگاه های اجرایی دخیل در اجرای سند، دارند تکالیف خود را انجام می دهند و مورد رصد قرار می گیرند و امیدواریم به اهدافی که تعیین کردیم برسیم ولی موانعی هم سر راه وجود دارد.
* آموزش و پرورش چه نقشی در بهبود شاخص های اجتماعی دارد؟