گالیا حق پرست

با اذعان به نقش مهم تاریخی و فرهنگی بندر بوشهر در نواحی جنوبی ایران و خلیج فارس  می توان به ظرفیت ها و قابلیت های میراث فرهنگی و گردشگری بوشهر پی برد. در واقع نقش مهمی که بوشهر در ادوار تمدنی ایران در برهه های حساس از تاریخ این دیار طی کرده است، موجب گردیده که آثار و نشانه های این اثر گذاری، امروزه در قالب آثار و ابنیه ها، معابد و کتیبه های ارزشمند چندین هزار ساله بتواند سهم درخوری در میراث فرهنگی ایران به خود اختصاص دهد. جهت شناسایی و شناخت بیشتر از وجود آثار تاریخی موجود در بوشهر، یکی از منابع اطلاعاتی که شناخت دقیقی از وضعیت این آثار و نحوه و نگرش حاکمیت ها و مردم بدست می دهند خاطرات سفرنامه نویسان و سیاحانی است که به نحوی بوشهر در مسیر عبور آنان برای سیر و سیاحت و رسیدن به مقصد مورد نظر قرار داشته است. گذشته از توصیف موقعیت جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی بوشهر، اکثر سیاحان به جایگاه تاریخی و میراثی بوشهر و مراکز شهری و تمدنی آن نیز اشاره کرده اند‌. مراکزی به مانند قلعه ریشهر، بندرسیراف،هلیله، گورستان شغاب،عمارت ها وابنیه های تاریخی دیگر که هر کدام به نوبه خود مقطع خاصی از دوران تاریخی بوشهر را که نقش ویژه ای در شکل گیری میراث فرهنگی این استان داشته را روایت می کند.

گورستان تاریخی شغاب در بوشهر

 در یکی از گزارش هایی که مجله جغرافیای انجمن سلطنتی انگلستان در سال ۱۸۹۸م /۱۳۱۶ قمری منتشر نموده، یکی از افسران نظامی انگلیس گزارش جالب توجهی در مورد موقعیت بوشهر، آثار تاریخی این شهر و همچنین جزیره خارگ ارائه کرده است. کاپیتان استیف انگلیسی با دقت نظر خاصی به دخمه ها و غار تاریخی خارگ که آثاری از دوران پالمیریان است اشاره می کند و در کنار این آثار به شرح بقعه میرمهنا و قلعه و آثار بر جای مانده از هلندیان می پردازد.

قابل توجه است این افسر انگلیسی که طبیعتاً منافع نظامی و سیاسی دولت متبوع خود را در نظر داشته، به اهمیت میراث تاریخی و فرهنگی جزیره خارگ اشاره نموده و آن را عاملی مهم در بُعد ارتباطی و اقتصادی و تعامل با بندر بصره ذکر می کند. بنابراین نقش جزیره خارگ را برای بندر بوشهر بسیار حائز اهمیت می داند.  گزارش های مادام دیولافوا از آثار تاریخی بوشهر و محوطه هایی به مانند قلعه ریشهر و دوره تاریخی ایلامیان و اهمیت بوشهر در مبادلات دریایی با شوش که یکی از پایتخت های ایلامیان بوده و همچنین انشان در فارس بخش دیگر از اطلاعاتی است که نشان از آگاهی سیاحان خارجی و نگاه آنان به مقوله میراث‌فرهنگی و قدمت تاریخی بوشهر را عیان می کند. زنده یاد پروفسور شهریار عدل درخصوص حضور مادام دیولافوا و اهمیت آثار فرهنگی بوشهر از نگاه وی و همسرش  بر این باور است که بخشی از آجرهای تاریخی بوشهر توسط دیولافوا به اسم آجرهای شوش در فرانسه به نمایش گذاشته شده و فروخته شده است.

آمفوراهای مکشوفه درگورستان تاریخی شغاب بوشهر

پروفسور عدل معتقد بود که زمانی‌که دیولافوا برای بار دوم به منظور جمع کردن وسایل حفاری به ایران بازگشته، تاجری ایرانی تبار به نام «ملکم» به او پیشنهاد خرید500 آجری را داده که از حفاری‌های بوشهر به دست آمده و اجازه خروج نداشته است. او در مکاتبه‌ای با مطلع کردن مسئولان موزه‌ی لوور و با این شرط که ایرانی‌ها مطلع نشوند که این آثار متعلق به بوشهر است،  این آجرها را خریداری کرده است.

دیولافوا پس از بازگشت به فرانسه این آثار را با بدون آنکه کسی بفهمد این آجر‌ها متعلق به شوش نیست ودر بوشهر کشف شده با عنوان عنوان آجرهای شوش به نمایش گذاشته بود. ملکم از معتمدین اقلیت های ارامنه در بازار بوشهر به حساب می آمده و به دلیل تمولی که داشته است از طریق بومیان محلی، آجرها را به قیمتی نازل خریداری کرده بود.

در اواخر دوران قاجار وسالهای آغازین جنگ جهانی اول نیز یک هیأت فرانسوی به سرپرستی موریس پزار کاوش هایی در منطقه تل پی تل بوشهر انجام دادند و یکی دیگر از جاذبه ها و آثار میراثی بوشهر را کشف نمودند. کشف تل پی تل علاوه بر اهمیتی که در مطالعات ایلام شناسی داشت، نشانگر قدمت بوشهر در زمینه برخورداری این بندر از پتانسیل هایی بالقوه در زمینه میراث فرهنگی بود که از نگاه گزارش گران و سیاحان مخفی نمانده بود.

وجه دیگر بوشهرکه مسافران داخلی را به بوشهر می‌کشانده اهمیت ارتباطی بوشهر در نقل و انتقال زوار از اقصی نقاط داخلی ایران به عربستان از راه دریا بوده است. همه ساله سیاحان داخلی به بوشهر آمده و از طریق بوشهر به عتبات عالیات و عربستان سفر می کرده اند. این موضوع نقش بوشهر را در برخورداری از ظرفیت های دریایی به عنوان مسیر ارتباطی قابل وصول حجاج نشان می دهد.

تصویر هوایی از قلعه تاریخی ریشهر در بوشهر

در دوران پهلوی نیز اقدامات مهمی از سوی حکومت وقت برای تقویت زیرساخت‌های گردشگری اعم از تاسیس هتل و مسافرخانه برای جذب گردشگران خارجی و داخلی صورت گرفت و مجوزها و دستورهایی برای تسهیل ورود و خروج اتباع بیگانه صادر شد . علاوه بر این آثار تاریخی موجود در بوشهر نیز مورد کاوش قرار گرفت و تاکیدات فراوانی برای حفاظت و مرمت از این آثار به منظور معرفی میراث فرهنگی بوشهر و نقش آن در چرخه تمدنی ایران وخلیج فارس صورت پذیرفت.

مجله جغرافیایی سلطنتی انگلستان

بنابراین استان بوشهر با برخورداری از چنین ظرفیت های میراث فرهنگی که قدمت آن را سیاحان خارجی در آثار خود آورده اند و معرف آن به دنیای آن روز بوده اند شایستگی آن را دارد که بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و با تکیه بر گذشته تاریخی و فرهنگی پربار برنامه ریزی های لازم برای رونق گردشگری آن با محوریت ظرفیت های بالقوه در حوزه میراث فرهنگی صورت پذیرد.