گفت و گو
دکتر عباس عاشوری نژاد- عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر و عضو هیات تحریریه پیغام
كدخبر: 150077
1401/09/02

در ادامه آنچه در هفته های گذشته در باره مهرورزی در دین اسلام گفته شد، باز هم به موارد دیگر بنگریم تا جفایی که این روزها در حق اسلام و مسلمانی می رود بیشتر دیده شود.
در آیین اسلام، قلم و گفت‌گو که مصداقی از جهاد کبیر است، بر سلاح و تهدید مقدم است. علامه جوادی آملی با توجه به آیه‌ «وَ جاهِدْهُمْ بِهِ جِهاداً کَبِیراً» جهاد را بر سه نوع می‌دانند: جهاد صغیر، جهاد کبیر و جهاد اکبر. جهاد اکبر جهاد با نفس است و جهاد صغیر، نبرد نظامی و جهاد کبیر، جهاد فرهنگی است که در آن استدلال و برهان‌ و مقدمات مناظره کارآمد بوده و از جهاد نظامی بالاتر است. از این رو خداوند، پیامبر را امر می‌کند که با کافران بحث و استدلال کنند و به بیان دیگر آنان را از انحراف نجات دهند.
جهاد نظامی بر اساس هدف، چهار نوع است: جنگ‌های هجومی اولیه، نبردهای دفاعی در مقابل حملات دشمن، جنگ‌های پیش‌گیرانه و جنگ‌های آزادی‌بخش. پیامبر در میان این انواع، هرگز در جنگ‌های هجومی اولیه شرکت نمی‌کرد. جنگ آزادی‌بخش نیز فقط به وسیله معصوم (علیه‌السّلام) باید انجام شود که در بحث جهاد ابتدایی بیان گردید.
در یک تقسیم‌بندی دیگر می‌توان جنگ‌ها را بر هشت نوع دانست: 
جنگ با مشرکان‌ وَ قاتِلُوا الْمُشْرِکِینَ کَافَّهً کَما یُقاتِلُونَکُمْ …؛
جنگ با کفّار یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذِینَ یَلُونَکُمْ مِنَ الْکُفَّارِ …
جنگ با اهل کتاب‌ قاتِلُوا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ … الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ اُوتُوا الْکِتابَ …
جنگ با منافقان‌ یا اَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقِینَ …
جنگ با اهل بغی‌ فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِی‌ءَ …
جهاد رهایی بخش‌ وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ‌
دفاع و مقابله به مثل‌ اُذِنَ لِلَّذِینَ یُقاتَلُونَ بِاَنَّهُمْ ظُلِمُوا ….
مسلمانان مدت‌ها، با دشمنان اسلام مقابله و پیکار نکردند. آنان در مدت سیزده‌سال سختی، همه آزارهای دشمن را تحمل کرده، ولی دست به شمشیر نبردند، تا شاید دشمن هدایت شود و نتیجه آن نیز هجرت مسلمانان بود و حتی بعد از هجرت نیز، فشار علیه مسلمانان ادامه داشت. این امر کاملًا انسانی است و نشان می‌دهد که حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حتی به زندگی دشمنان و مخالفان خود چقدر اهمیت می‌داد.
در قرآن به پیامبر و مؤمنان امر شده است که پیشنهاد صلح دشمن را بپذیرند: «وَ اِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها…»

 «اگر کفار تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآی» در جایی دیگر از قرآن آمده است: «فَاِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقاتِلُوکُمْ وَ اَلْقَوْا اِلَیْکُمُ السَّلَمَ فَما جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبِیلًا»اگر گروهی که از جنگ دلتنگ شده‌اند، از شما کناره گرفتند و با شما نجنگیدند و از در صلح وارد شدند، در این صورت، خدا برای شما راهی بر ضد آنان قرار نداده است. (یعنی نباید با ایشان جنگ کنی.)(ویکی فقه)

منبع: