رضا معتمد

من هیچ‌گاه نتوانسته‌ام با لقب «نیمای جنوب» برای محمدرضا نعمتی زاده کنار بیایم. بر این گمانم که این لقب چیزی بر او نمی افزاید بلکه از جایگاه او نیز فرو می‌کاهد. کسانی که نخستین بار چنین عنوانی به این شاعر اثرگذار بوشهری دادند، خواستند بگویند که او نخستین شاعری در جنوب بود که به پیروی از نیما شعر سرود. اگر هم با چنین انگیزه‌ای باشد، باز هم دادن چنین لقبی به محمدرضا نعمتی‌زاده، چندان جایگاهی به او نمی‌دهد. در بالاترین شکل او را در سایه نیما قرار می‌دهد. همچنان‌که دادن عنوان «حافظ ثانی» به غزل‌سرایی که از حافظ پیروی می‌کند، اگر فروکاستن از قدر و منزلت او نباشد، چیزی به مرتبه او نمی‌افزاید. در جهان دانش و ادب و هنر هر کسی باید خودش باشد حتی اگر پیرو سبک و روشی باشد که دانشمند یا شاعر یا هنرمند دیگری برای نخستین بار پایه‌گذار آن بوده است.

بنابر روایت‌های معتبر، محمدرضا نعمتی‌زاده، نخستین شاعر جنوبی است که با شعر نیمایی آشنا شد و از این شیوه در اشعارش پیروی کرد. اما اگر بخواهیم دقیق‌تر گفته باشیم، شاید بهتر آن باشد که بگوییم او و منوچهر آتشی نخستین شاعران جنوبی بوده‌اند که راه نیما را پیش گرفتند. منوچهر آتشی در کتاب «آتشی در مسیر زندگی» به این همراهی و همزادی خود و نعمتی‌زاده در مسیر تازه‌ای که در شعر پیش گرفتند، اشاره کرده است.

بیشترین شور شاعری‌ نعمتی‌زاده در دهه‌های 30، 40 و 50 بود. او همچنین نخستین شاعر در جنوب است که مجموعه اشعارش را با نام «پس از سکوت» در سال 1334 منتشر کرد. این مجموعه شعر شماری از اشعار او را که به پیروی از نیما سروده بود، نیز در برمی‌گرفت. این که پژوهش‌گران ادبی او را نخستین شاعر نیمایی جنوب حتی نسبت به منوچهر آتشی دانسته‌اند، شاید با در نظرداشت این نکته بوده است که «آهنگ دیگر»، نخستین مجموعه شعر منوچهر آتشی، در سال 1339 انتشار یافت. آتشی خود در کتاب خاطراتش (آتشی در مسیر زندگی) به پیشتازی نعمتی در چاپ کتاب اشاره دارد و او را از این نظر «پیش‌کسوت شعر نو در این دیار و سزاوار این مقام» می‌نامد و حتی پا را از این فراتر نهاده  و شعرهای دفتر پس از سکوت را «از زمره شعرهای مطرح و استوار در قیاس با شعرهای مرسوم آن روزگار مخصوصاً سرایندگان چهارپاره مثل نادر نادرپور و فریدون مشیری» به‌شمار می‌آورد. با این حال تفاوت این دو در آن بود که آتشی بعدها در نوسازی شیوه‌های شاعری‌اش استمرار و ثبات قدمی بیشتر از نعمتی‌زاده نشان داد و نیز با اقامت در تهران و همنشینی با بزرگان شعر معاصر و چاپ مجموعه اشعار دیگر از نعمتی پیشی گرفت و توانست خود را در جایگاه یک شاعر نام‌آور و صاحب سبک تثبیت کند. نعمتی‌زاده اما پس از انتشار «پس از سکوت» راه سکوت را در انتشار آثارش در پیش گرفت و در دهه آخر زندگی‌اش پا در وادی‌های دیگر فکری نهاد و به پیروی از این دگرگونی فکریف زبان و شیوة شعرش نیز دچار اضطراب و زیر و بم فراوان شد. انتشار مجموعه‌هایی از اشعار او که پس از مرگش منتشر شد، این زیر و بم را نشان می‌دهد. در مجموع می‌توان گفت که شعرهای انتشار یافتة بعدی او تحولی رو به جلو را در کارهای او نشان نمی‌دهند.

محمدرضا نعمتی زاده در سال 1313 در بوشهر زاده شد و در سال 1365 نیز در همین شهر چشم از جهان فروبست. زندگی این معلم زبان انگلیسی و نخستین شاعر نوسرا در جنوب کوتاه و همراه با زیر و بم بود، اما با همین زندگی کوتاه و با همان اندک اشعاری که در شیوه نیمایی سروده، توانست به نسل‌های پس از خود در جنوب و به‌ویژه بوشهر راهی نو را نشان دهد و همین اندازه اثرگذاری نیز برای آن که او را شاعری شاخص و پیش‌رو و صاحب جایگاه در شعر جنوب بنامیم، دلیلی بسنده است.

منیع/پیام عسلویه