نرگس چتر سحر: با گذشت دو دهه از کلنگ زنی پروژه راه‌آهن بوشهر - شیراز به عنوان یکی از پروژه‌های زیرساختی کلیدی در جنوب کشور همچنان ریل‌های آن حتی به نیمه راه نیز نرسیده‌اند، این در حالی است که با گذشت زمان حمل و نقل مسافر و کالا در کشور بیش از پیش نیازمند سرعت حداکثری در مسیر رشد و توسعه است.

پروژه راه آهن بوشهر به نوعی سرمایه گذاری محسوب می‌شود زیرا حرکت توسعه‌ای قلب تپنده اقتصاد کشور را سریعتر، آسانتر و کم هزینه‌تر می‌کند و چنانچه تکمیل شود، می‌تواند تحولی بزرگ در حمل و نقل، اقتصاد منطقه‌ای و صادرات کشور ایجاد کند، با این حال، تاکنون پیشرفت آن بسیار کند بوده و مشکلات مالی ناشی از تحریم‌ها و ناتوانی در تامین اعتبار به عنوان مهمترین سد برای پیشرفت آن شناخته می‌شود.

راه‌آهن ضرورت اجتناب ناپذیر بوشهر

استان بوشهر از شمال به استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، از شرق به استان فارس، از جنوب و غرب به خلیج فارس و از جنوب شرق به استان هرمزگان مرتبط است و با مساحت تقریبی ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربع و مرز دریایی ۹۰۰ کیلومتری با خلیج فارس یکی از منحصر به فردترین زون‌های جغرافیایی کشور است که ظرفیت های بسیاری در حوزه‌های اقتصادی همچون کشاورزی، پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های، نفت و گاز، گمرک، بنادرو کشتیرانی و ظرفیت‌های گردشگری بسیاری با محوریت دریا، جزایر و بنادر، طبیعت و آثار تاریخی دارد که اتصال شبکه ریلی کشور به مسیر حمل و نقل آن موجب رونق روز افزون این بخش‌ها می‌شود.

به طور کلی مسیر حمل و نقلی راه‌آهن در استان بوشهر به طور مستقیم بر کاهش هزینه حمل و نقل بار، افزایش رقابت‌پذیری بنادر استان بوشهر، جذب سرمایه‌گذاری و توسعه صنعت منطقه‌ای، اشتغال زایی پایدار، توسعه روستایی و دسترسی حمل‌ونقل آسان، تأثیر بر صادرات نفت و گاز و محصولات پتروشیمی، گرشگری، توسعه منطقه جنوب کشور و کاهش نابرابری استانی، صرفه‌جویی در منابع سوخت و کاهش آلودگی تاثیر می‌گذارد که این موارد دلیلی محکم بر اهمیت اجرای بموقع آن است.

استاندار بوشهر در جریان بازدید وزیر راه و شهرسازی از پروژه راه آهن بوشهر - شیراز گفت: راه‌آهن از مهمترین مؤلفه‌های توسعه هر جامعه و این استان محسوب می‌شود، زیرا علاوه بر کاهش هزینه‌ها و تسهیل حمل‌ونقل، نقش کلیدی در رونق اقتصادی و ارتباطی ایفا می‌کند.

زارع تصریح کرد: استان بوشهر به سبب ذخایر عظیم نفت، گاز، پتروشیمی و موقعیت تاریخی در تجارت و بازرگانی جنوب کشور، نیازمند چنین زیرساختی است و امروز این استان بیش از ۹۰ درصد صادرات نفت خام کشور، حدود ۷۰ درصد گاز و بیش از ۵۲ درصد محصولات پتروشیمی ایران را تولید کرده و بیش از نیمی از این محصولات را به دنیا صادر می‌کند.

استاندار بوشهر با بیان اینکه این استان در صادرات رتبه نخست و در واردات رتبه چهارم کشور را دارد، ادامه داد: تنها ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر بوشهر حدود ۱۴ میلیون تن است که با اقدامات سازمان بنادر و پیگیری‌های صورت‌گرفته، این ظرفیت به ۵۰ میلیون تن در آینده نزدیک خواهد رسید، تحقق این هدف نیازمند تکمیل سریع راه‌آهن شیراز–بوشهر است تا بخش قابل‌توجهی از اهداف دولت چهاردهم محقق شود.

زارع تأکید کرد: برای جابه‌جایی این حجم کالا، وجود راه‌آهن ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و حتی اگر آزادراه شیراز–بوشهر نیز به بهره‌برداری برسد، باز هم بدون راه‌آهن پاسخگوی نیازهای استان و کشور نخواهیم بود.

استاندار بوشهر گفت: این پروژه باید ظرف پنج سال آینده تکمیل شود، اگرچه مشکلات مالی وجود دارد، اما اهمیت راهبردی این طرح ایجاب می‌کند که تأمین منابع مالی آن با جدیت بیشتری پیگیری شود.

تاریخچه و روند پیشرفت پروژه راه آهن شیراز به بوشهر

برغم تاکیدهای مستمر و مداوم مردم و مسئولان بر احداث هرچه سریعتر راه آهن شیراز به بوشهر و در ادامه عسلویه در ادوار مختلف اکنون بیش از دو دهه از آغاز اجرای آن، پیکر اولین ریل‌های جا گذاری شده در این مسیر به انتظار در آغوش گرفتن قطار زنگار بسته‌اند و تنها امید سرما و گرمای فصول را بر پهنه ناقص آن سرپا نگه داشته است.

استان بوشهر به لحاظ موقعیت استراتژیک از دیر باز و در طی قرن‌های مختلف مورد توجه بوده است و بدیهی است تسطیح مسیرهای ارتباطی با این منطقه یکی از راهکارهای مقدماتی برای پایداری و توسعه رونق اقتصادی در این منطقه به حساب می‌آید، طوریکه بر اساس مستندات تاریخی ایده احداث راه آهن برای اولین بار در زمان قاجار مطرح شد اما آنچه بدیهی است کلنگ زنی آن در دولت نهم آغاز شد و از آن زمان تا کنون به کندترین شکل ممکن در حال پیشروی است وگام‌های مورچه‌ای صنعتگران برای تبدیل این ایده به واقعیت همچنان مستاصل و ناتوان است.

 در دهه‌های گذشته، بارها وزارت راه و دیگر دستگاه‌ها بر تسریع احداث مسیر ریلی در استان بوشهر تأکید کردند که بدنبال آن حتی شاهد تعریف منابع مالی و فاینانس خارجی نیز برای تامین آن بودیم چنانچه در سال ۲۰۱۸ قرارداد ساخت راه‌آهن بین ایران و شرکت چینی به ارزش حدود ۷۰۰ میلیون دلار امضا شد و سهم ۱۵ درصدی فاینانس آن از محل صندوق توسعه ملی با مشارکت و همراهی مجلس شورای اسلامی وقت نیز گرفته شد.

مدیر یکی از شرکت‌های پیمانکار راه آهن جنوب به ایرنا گفت: براساس این قرارداد ایران در ازای فروش نفت و محصولات پتروشیمی به چین، از این کشور علاوه بر پول قطعات مورد نیاز راه آهن را نیز وارد می‌کرد که در آن زمان این امر به پیشبرد این پروژه در بخش هایی از تنگستان بوشهر و اطراف شیراز کمک کرد.

تشدید تحریم‌ها و آغاز مشکلات اعتباری پروژه راه آهن بوشهر - شیراز

امینی افزود: دیری نپایید که با گذر زمان و تشدید تحریم‌ها علیه ایران، چین نیز از انجام تعهداتش سرباز زد و خاک راه بر پرونده قراداد فاینانس خارجی و ریل‌های حمل و نقل بوشهر به شیراز شروع به نشستن کرد.

تهاتر و فاینانس خارجی در ابتدا به عنوان راهی به سوی امید باز کرد اما با مشکلات پیش بینی نشده و عدم آینده نگری آرزوی پیاده شدن مسافران قطار در ایستگاه بوشهر دوباره گوشه نشین شد.

در این مدت دولت‌های مختلف با سلیقه‌های متفاوت هر یک در مسیر تسطیح مشکلات راه آهن گام برداشتند اما انگار صخره‌های سنگین مشکلات در این مسیر جنسش با دیگر ایستگاه‌های راه آهن کشور فرق دارد.

یکی از مهندسان معدن بوشهری به ایرنا گفت: در همه این سال‌ها راه آهن بوشهر علاوه‌بر کج سلیقگی‌ها و مشکلات و موانع محلی با بروکراسی اداری، مسائل و مجوزهای زیست محیطی، تامین زمین، رفتن به دل کوه های سخت و خارای بوشهر، دست و پنجه نرم کرد اما عمده مشکل آن تامین منابع مالی پروژه بوده و همچنان نیز ادامه دارد.

رضوانی بیان کرد: ابرپروژه ای همچون راه آهن بوشهر از دو سو با مشکلات مالی دست و پنجه نرم میکند، از یک سو تورم حاکم بر اقتصاد روز ایران که در تامین هزینه‌های جاری داخلی و تسویه با پیمانکاران و کارگران بسیار تاثیرگذار است و ازسوی دیگر تشدید تحریم‌ها که بر تهیه ادوات و قطعات ریلی و دستگاه‌های حفاری و غیره اثر گذاشته و به عنوان چالش لاینحل تلقی می‌شود.

رضوانی اظهارکرد: در همه این سال‌ها وضعیت هزینه‌های تعریف شده برای پروژه بدلایل متعددی از جمله ناپایداری نرخ ارز دائم متغیر بوده و تاکنون اعتبار تمام و کمالی برای آن تخصیص داده نشده‌است و احداث تونل، پل، زیرسازی و روسازی نیاز به سرمایه عظیمی دارد و قطره چکانی کاری از پیش نمی‌برد.

در سال ۱۴۰۰ با روی کار آمدن دولت سیزدهم و اجرای قانون برنامه هفتم توسعه، کنسرسیومی متشکل از چندین شرکت داخلی برای تامین اعتبار این پروژه گردهم آمدند و براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، اعلام کردند که در سال ۱۴۰۵ سوت قطار در استان بوشهر شنیده می‌شود.

دربرنامه هفتم توسعه راه آهن بوشهر به قطعات بیشتری تقسیم و اجرای هرقطعه به یک شرکت پیمانکار سپرده شد تا به موازات یکدیگر این پروژه را پیش ببرند، ترکیب کنسرسیوم و اجرای قطعه‌ای پروژه راه آهن، پیشرفت چشمگیری را در دو سال ابتدایی به همراه داشت طوری که در کمتر از دو سال پروژه به اندازه تمام سه دهه قبل پیشرفت فیزیکی یافت.

اما با افزایش کج سلیقگی‌ها و عدم اولویت بندی در استفاده از منابع، دوباره این کار نیز به بن بست رسید و اکنون که ۱۵۹ روز تا آغاز سال ۱۴۰۵ مانده‌است تنها یک چهارم از این مسیر طی شده‌است.

آخرین وضعیت راه آهن بوشهر شیراز

در سفر دهم مهرماه سال جاری وزیر راه و شهرسازی به استان بوشهر، فرزانه صادق بلافاصله پس از ورود به فرودگاه بوشهر به قصد بازدید از پروژه راه آهن به شهر کلمه رفت و در جلسه‌ای که با حضور استاندار بوشهر، نماینگان مردم این استان در مجلس شورای اسلامی و جمعی از مسئولان دستگاه‌های اجرایی مربوطه برگزار شد، وضعیت این پروژه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

معاون ساخت و توسعه راه آهن، بنادر و فرودگاه‌های شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور در این جلسه ضمن بررسی مسیرهای مواصلاتی شبکه ریلی کشور به استان بوشهر گفت: زیرسازی مسیر راه آهن بوشهر به شیراز به طول ۴۳۵ کیلومتر اکنون ۲۴ درصد پیشرفت دارد.

عباس خطیبی اظهار کرد: خاکبرداری مسیر ۵۴ درصد، خاکبرداری ۲۸ درصد، خاکریزی ۱۴ درصد و بتن ریزی این مسیر ۵ درصد پیشرفت دارد.

وی با بیان اینکه برای اجرای این خط ریلی ۱۷۰ هزار میلیارد ریال از طریق استجازه اختصاص یافته و تاکنون ۳۵ هزار میلیارد ریال برای اجرای طرح هزینه شده است افزود: امسال نیز سه هزار میلیارد ریال برای اجرای این طرح اختصاص یافته است.

خطیبی با بیان اینکه ۶۵ درصد این خط ریلی کوهستانی است گفت: در تمام طول این خط ریلی مناقصه برگزار و پیمانکاران مشخص شده‌اند و همه کارگاه‌ها فعال هستند.

وی اضافه کرد: از این مسیر ۴۳۵ کیلومتری ۱۳۵ کیلومتر در استان بوشهر قرار دارد. در این مسیر ۴۳۵ کیلومتری ۲۸ دستگاه تونل به طول ۲۵ کیلومتر و ۴ دستگاه تونل اضطراری به طول ۱۴ کیلومتر قرار دارد. ۱۰ درصد این مسیر ریلی تونل‌هایی در مجموع به طول ۴۰ کیلومتر دارد.

خطیبی افزود: همچنین در این مسیر ۶۶ دستگاه پل خاص به طول ۹ کیلومتر طراحی شده است. این مسیر یک ایستگاه درجه یک در بوشهر، ۵ ایستگاه درجه ۲ مسافری و ۱۶ ایستگاه فنی دارد.

تاکید وزیر برتشکیل دوباره کنسرسیوم تامین مالی پروژه با مشارکت بخش خصوصی

وزیر راه و شهرسازی در این بازدید با اشاره به گستردگی و اهمیت این طرح گفت: راه‌آهن شیراز – بوشهر یکی از معدود پروژه‌های استجازه‌ای کشور است که خارج از ردیف‌های بودجه سنواتی پیگیری می‌شود و در سطح پروژه‌های راهبردی همچون راه‌آهن چابهار – زاهدان قرار دارد.

فرزانه صادق تأکید کرد: مهم‌ترین موضوع در پیشبرد این پروژه، تأمین منابع مالی است که باید با همکاری استاندار، نمایندگان استان، بخش خصوصی و صنایع مرتبط با تشکیل کنسرسیوم دنبال شود.

وی با تأکید بر لزوم استفاده از ظرفیت‌های استان‌های فارس و بوشهر ادامه داد: با جدیت پیگیری‌های لازم در سطح ملی انجام خواهد شد و با همراهی مسئولان و مشارکت بخش خصوصی، این پروژه می‌تواند در مدت زمان کوتاهتری به سرانجام برسد.

وزیر راه و شهرسازی گفت: راه آهن شیراز - بوشهر تنها یک پروژه استانی نیست، بلکه نقشی ملی و بین‌المللی در توسعه حمل‌ونقل باری و مسافری ایفا خواهد کرد که برای تحقق آن باید کنسرسیومی متشکل از بخش خصوصی، صنایع پتروشیمی و مجموعه وزارت نفت تشکیل شود تا منابع مالی پشتیبان هرچه سریع‌تر تأمین شود.

وزیر راه وشهرسازی گفت: اکنون 10هزار میلیارد ریال به این طرح بزرگ اختصاص داده می‌شود و انتطار داریم منابع مالی پشتیبان، هر چه سریع‌تر تامین و به پروژه تزریق شود.

 ضرورت تکمیل راه آهن بوشهر - شیراز به عنوان محور راهبردی

صادق اظهار کرد: این مسیر از محورهای استراتژیک در کشور است که به دریا اتصال پیدا می‌کند و این از موضوع‌های مهم است که باید پیگیری و رسیدگی شود.

وی با بیان اینکه اکنون ۱۰ پیمانکار در مسیر راه‌آهن بوشهر شیراز در حال کار هستند گفت: بخش خصوصی، پتروشیمی و سایر صنایع از جمله صنعت نفت می‌توانند نقش‌ پذیری موثرتری در تامین منابع مالی این پروژه داشته باشند.

تجربه قدم نهادن در مسیر تشکیل کنسرسیوم پیش از این نتیجه خوبی را بدنبال داشته است و از میان راه هایی که تا کنون طی شده است بالاترین بازدهی را داشته است.

آیا کنسرسیوم و بخش خصوصی این بار بن بست اعتباری پروژه راه آهن بوشهر را می‌گشاید؟

علاوه بر تجربه استفاده از کنسرسیوم در ابتدای اجرای برنامه توسعه هفتم، در بسیاری از ابر پروژه‌های کشور و جهان، بهترین راهکار استفاده از ظرفیت‌های کنسرسیومی در پیشبرد این دسته از طرح‌ها است از پروژه‌های هسته‌ای تا طرح‌های تولیدی همچون پتروشیمی‌ها و فازهای گازی و نفتی نمونه بارز استفاده از این ظرفیت نوآور است.

در شرایط کنونی، استفاده از کنسرسیوم‌ها به عنوان یک راه‌حل مناسب برای احداث پروژه‌های بزرگ می‌تواند موثر باشد، کنسرسیوم‌ها بطور معمول گروه‌هایی از شرکت‌ها هستند که برای پیشبرد یک پروژه خاص، منابع و مهارت‌های خود را در اختیار می‌گذارند.

مزایای استفاده از کنسرسیوم برای احداث راه‌آهن بوشهر شامل موارد زیر است:

تقسیم ریسک: با تشکیل کنسرسیوم، ریسک مالی و اجرایی پروژه بین اعضای مختلف تقسیم و این امر موجب کاهش ریسک‌های فردی برای هر یک از طرفین می‌شود.

توان فنی و مالی بیشتر: هر شرکت عضو کنسرسیوم می‌تواند توان فنی، مالی و منابع خود را به بهترین شکل به نمایش بگذارد که این امر سود دو طرفه است این مساله می‌تواند به تسریع روند ساخت و کاهش هزینه‌ها کمک کند.

تجربه و تخصص‌های مختلف: تشکیل کنسرسیوم به معنای گرد هم آوردن شرکت‌هایی با تجربه‌های مختلف است، این همکاری می‌تواند به افزایش کیفیت و دقت در طراحی و ساخت پروژه کمک کند.

یکی دیگر از مدیران شرکت های پیمانکار راه آهن در استان بوشهر گفت: در دو سال گذشته با حضور کنسرسیوم‌ها بخوبی تامین اعتبارات انجام می‌شد و ما به اجرای بموقع این پروژه امیدوار بودیم و اگر نظر مرا بخواهید کنسرسیوم تنها و بهترین راه حل ممکن است و مسیر ریلی بوشهر را از گمراهی در می‌آورد.

وی بیان کرد: آنچه در شرایط کنونی مهم است،ایجاد شرایط مناسب برای تشکیل کنسرسیومی متشکل از شرکت های دارای سابقه و رزومه مناسب و اصطلاحا پای کار برای تسریع در روند اجرای پروژه راه آهن بوشهر به شیراز تا به صدا در آمدن سوت قطار در محورهای مواصلاتی شبکه ریلی این استان است.

یک هفته پس از بازگشت وزیر راه و شهرسازی از سفر استانی اش به بوشهر،جلسه‌ای به میزبانی مجلس شورای اسلامی با حضور رئیس کمیسیون انرژی و نماینده جنوب استان بوشهر، رئیس کمیسیون عمران مجلس و نماینده جهرم، رئیس کمیسیون کشاورزی، سه تن از نمایندگان استان فارس، نماینده دشتستان، معاون وزیر نفت و مدیرعامل صنایع پتروشیمی ایران، استانداران فارس و بوشهر برگزار شد.

رئیس کمیسیون عمران مجلس در این نشست بیان کرد: درست است که خط ریلی بوشهر به شیراز و سپس عسلویه بسیار هزینه‌بر است اما بخش خصوصی و هلدینگ‌های بزرگ پتروشیمی نیز از مسیر ریلی منتفع می‌شوند و بنابراین می‌توان از ظرفیت بخش خصوصی برای تکمیل آن استفاده کرد.

رضایی‌کوچی تاکید کرد: منابع مالی دولت با این دست پروژه‌های سنگین همخوانی ندارد، چراکه بیش از ۷۰ هزار پروژه موجود دست و پای دولت را برای به تمام رساندن این پروژه بسته است، به همین دلیل باید بخش خصوصی را پای کار آورد.

نماینده جهرم در مجلس با اشاره به اینکه به‌دنبال افزایش استفاده از ظرفیت پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها در این پروژه هستیم، مطرح کرد: اگر قرارداد سه‌جانبه میان دولت، بخش خصوصی و صاحبان کالا منعقد شود، می‌توان این شبکه ریلی بزرگ را طی ۳ تا ۴ سال به مقصد رساند، همچنین استفاده از ظرفیت‌های قانونی برنامه هفتم و بودجه سالانه را در این مسیر مدنظر داریم

حجت‌الاسلام موسی احمدی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس مطرح کرد: از آنجایی‌ که در قوانین موجود امکان سرمایه‌گذاری و مشارکت واحدهای صنعتی و شرکت‌های راه‌سازی در اجرای خطوط ریلی با دولت و برگشت اصل و سود سرمایه‌گذاران از محل حق‌عبور بار یا صرفه‌جویی در سوخت وجود دارد، مشارکت شرکت‌های پتروشیمی شرکت‌های راه‌سازی و دولت در احداث خط ریلی شیراز به بوشهر و عسلویه فرصت خوبی برای تسریع در احداث این قطعه از شبکه ریلی ارتباط عسلویه با سرزمین اصلی را فراهم خواهد کرد.

مدل نوین تامین مالی پروژه

استاندار فارس به ایرنا گفت:در این جلسه که به همت و ابتکار و میزبانی مشترک ۲ استان بوشهر و فارس برگزار شد مدل نوینی از تامین مالی برای پروژه‌های راه‌آهن محور شیراز–بوشهر و بوشهر–عسلویه ارائه شد و بر اساس این مدل مقرر شد شرکت‌های پتروشیمی فعال در منطقه، در قالب سرمایه‌گذاری مشارکتی، نقش مؤثری در پیشبرد این پروژه‌های حیاتی ایفا کنند.

در جمع‌بندی نهایی، اصل مدل تامین منابع مالی تایید و مقرر شد در زمینه جزئیات اجرایی و ابعاد حقوقی و فنی آن، نظرات وزرای ذی‌ربط دریافت و توافق شد که نشست بعدی با همین ترکیب و با حضور مسئولان ۲ استان، در آینده‌ای نزدیک برگزار شود.

اگرچه پروژه راه‌آهن بوشهر با مشکلات بسیاری از جمله چالش‌های مالی مواجه است، اما با پیگیری و تخصیص منابع مالی و فنی لازم، می‌تواند به یکی از پروژه‌های موفق و استراتژیک در کشور تبدیل شود و تاثیرات مثبت زیادی بر اقتصاد استان بوشهر و کشور بگذارد و در زمان کنونی ایجاد کنسرسیوم و استفاده از ظرفیت های بخش خصوصی در آزمون و خطاهای سالهای گذشته سربلند بوده و امید است بعنوان بهترین و آخرین راهکار راه آهن را برای مردم و اقتصاد کشور به بوشهر و سپس عسلویه بکشد.

منبع/ ایرنا