هفته نامه پیغام

دکتر عباس عاشوری نژاد

تابستان 1397 همکاران عزیز و ارجمندم سرکار خانم دکتر انسیه ماهینی (مدیر فرهنگی معاونت فرهنگی – دانشجویی دانشگاه) و آقای دکتر باقر گرگین (معاون فرهنگی - دانشجویی دانشگاه) از من خواستند تا کارگاهی برای کارکنان دانشگاه با عنوان "اخلاق حرفه ای" برگزار کنم. من نیز با خوشحالی پذیرفتم هم به دلیل اعتقاد فراوانی که به ارزشمندیِ بحث دارم و هم این که سال هاست که در جست و جوی انسان و زندگی، مطالعه می کنم و در این باره یادداشت می نویسم و هم این که خیلی سال ها قبل مثلا 20 سال پیش و اخیرا دوره های پیشرفته آموزش اخلاق حرفه ای را با استادان بی بدیلِ اخلاق حرفه ای کشور یعنی سرورانِ دانشمندم جناب آقای دکتر فرامرز احد قراملکی و جناب آقای دکتر محمد تقی اسلامی را با عشق و علاقه فراوان گذراندم و در کار و زندگی از آموزه های آنان استفاده های فراوان برده ام.
هم زمان با پذیرش مسئولیت برگزاری این کارگاه به خوبی از دشواری های کار آگاه هستم، من به خوبی می دانم که در جامعه ای که بسیاری از بنیادهای اقتصادی، سیاسی، علمی، اجتماعی، فرهنگی و دینی آن به شدت آسیب دیده است و امیدِ مردمان نسبت به بهبود اوضاع بسیار ضعیف شده است بسیار بسیار دشوار است که از اخلاق سخن گفت! واقعا و حقیقتا، با تمامِ وجودم حس می کنم، درد می کشم و برایم سخت است از "اخلاق" و "اخلاق حرفه ای" سخن بگویم در جامعه ای که مردم آن دچارِ  فقرِ اقتصادی هستند، این قدر که حتی برخی از آن ها حتّا، غذای کافی برای خوردن، لباس مناسب برای پوشیدن و خانه ای کوچک برای خوابیدن ندارند، در جامعه ای که مردم حاکمیت را در اداره جامعه ناکارامد می دانند و نظام های مهمِ اجتماعی آن مثل خانواده به شدت تضعیف و تحقیر شده در حال فروپاشی است، در جامعه ای که دغدغه اصلیِ آموزش و پرورش و آموزش عالی آن، تربیتِ انسان های اخلاقی نیست، در جامعه ای که سخن گفتن از فرهنگ ابلهانه می نماید و فرهنگیان و هنرمندانِ آن حقیر شده اند و در جامعه ای که متاسفانه اندیشه های متعالی دینی به سخره گرفته می شود و ...
واقعا و حقیقتا، دشوار و بسیار دشوار است در این جامعه، از اخلاق و اخلاق حرفه ای سخن گفتن! اما این را هم خوب می دانم که در این شرایط و حتّا، شرایطِ بدتر از این نیز ما چاره ای نداریم مگر این که از اخلاق سخن بگوییم، از اخلاق بنویسیم به شرطی که خودمان به اخلاق باور داشته باشیم و اخلاقی زندگی کنیم، به قول سعدی: "دو صد گفته چون نیم کردار نیست." در همین جا بگویم که بزرگترین و مهیب ترین و ویرانگرترین لطمه ها بر پیکرِ اخلاق کسانی زدند که از اخلاق سخن می گفتند و در نهان، ضد اخلاق عمل می کردند، به قول حافظ: "چون به خلوت می روند آن کارِ دیگر می کنند." واقعا حیرت انگیز است این دسته از مردمان که تعدادشان هم در روزگارِ ما بسیار زیاد شده و حیرت انگیزتر این که آن قدر جسور شده اند نه تنها در نهان بلکه در آشکار از اخلاق سخن می گویند ولی در حقیقت با اخلاق کاسبی و کلاه برداری می کنند...!!! 
به هر حال و به ناچار ما به این دنیا آمده ایم تا زندگی کنیم و برای این که بتوانیم زندگی کنیم و یا حداقل، سختی های زندگی را آسان تر تحمل کنیم، چاره ای نداریم مگر این که اخلاقی زندگی کنیم.
   من امروز می خواهم بسیار ساده و واقع بینانه با شما گفت و گو کنم، اصلا نمی خواهم آرمان گرایانه، از اهداف متعالی انسان سخن بگویم، نمی خواهم که بگویم ما اشرف مخلوقات هستیم و آمده ایم تا هفت آسمان را درنوردیم و به اعلی العلیّین برسیم و نمی خواهم از انواع اخلاق و فلسفه اخلاق و اخلاق نظری و اخلاق عملی و شاخه های متعدد آن و رویکردهای سنتی و مدرن نسبت به آن ها و غیرو سخن بگویم که گفتن این گونه مباحث را در این جا و اکنون، بی فایده می دانم. بلکه می خواهم خیلی راحت بگویم که ساده ترین و البته شاید یکی از کاربردی ترین تعاریف و فایده های اخلاق این است که اخلاق یعنی کارهای خوب کردن و کارهای بد نکردن، کارهای خوب همان است که انسان با انجام دادنش، خوشحال می شود و احساس آرامش می کند و کارهای بد آن است که انسان با انجام دادنش، ناراحت می شود و دچارِ عذاب وجدان می گردد. اگر این تعریف ساده از اخلاق را مبنای بحث قرار دهیم و اندکی در باره ی پیامدهای اخلاقی زندگی کردن فکر کنیم درمی یابیم که حتّا ما برای این که بتوانیم با خوشحالی زندگی کنیم و یا حداقل با سختی کمتری زندگی را به پایان بریم، حتّا در بدترین شرایط جامعه و فروپاشیدگی ساختارهای آن، بهتر است که اخلاقی زندگی کنیم چون با غیر اخلاقی زندگی کردن، فقط و فقط اوضاع و احوالِ ما روز به روز بدتر خواهد شد، درست مثل انسانی که از فرط بیکاری و بدبختی به اعتیاد پناه می برد، اعتیادش در ابتدا به او آرامش می دهد ولی بعدا مشکلاتِ سخت تر و پیچیده تر بر مشکلات قبلی اش می افزاید، بنابراین برای نفعِ شخصی هم که شده ما باید اخلاقی زندگی کنیم و چون بخش بسیار و مفیدی از زندگی ما، در محیط کارمان می گذرد بنابراین باید در کارمان، اخلاقی رفتار کنیم.     
رعایت اخلاق حرفه ای، منفعت های فراوانی برای ما دارد، هم منفعتِ فردی و هم منفعتِ اجتماعی، هم منفعتِ مادی و هم منفعتِ معنوی. همان طور که گفتم من در این جا، بسیار ساده  سعی می کنم با توجه به شرایط نامطلوبِ ساختارهای جامعه، فقط و فقط، ضمن تعریف ساده ای از اخلاق حرفه ای، اهداف، شاخص ها و پیامدهای آن، این را بگویم ما با درستکاری در محیط کارمان، می توانیم مشکلات زندگیمان را کاهش دهیم و احساس بهتری نسبت به زندگی داشته باشیم.
"اخلاق حرفه ای / work ethics " یا " اخلاق کاری / professional ethics " يك فرايندِ تفكر عقلانی، تعهد اخلاقی و وجدان کاری است که می کوشد تا مطلوب ترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود در اجرای وظایف سازمانی فراهم آورد.
برقراری مطلوب ترین روابط اجتماعی برای ما این فایده را دارد که در نتیجه آن، احساس خوشحالی می کنیم، خوش حالی در معنایِ داشتنِ حالِ خوب و در نتیجه احساس رضایت از زندگی حاصل می شود. در این صورت است که انسان احساس آرامش می کند و زندگی برایش لذت بخش می شود.
در یک تقسیم بندی بسیار کلی، زندگی ما به دو بخش تقسیم می شود: زندگی در این دنیا و زندگی در آن دنیا. زندگی در این دنیا به دو تقسیم می شود: زندگی در خواب و در بیداری. در مورد کیفیتِ زندگی در خواب می توان گفت که حقیقتا آرامش شب های ما بستگی به کارهای روزانه ما دارد. زندگی ما در بیداری هم چند بخش دارد: زندگی در محل کار، خانه و محیط های اجتماعی سوایِ محل کار مثل بازار، ورزش، تفریح و...
نکته 1 : بخشِ مهمّی از خوشحالی ما دقیقا بستگی به وضعیت ما در محیط کار دارد.
نکته 2 : بخشِ مهمّی از وضعیت ما در محیط کار، بستگی به کیفیتِ روابط ما با دیگران  و دیگران با ما دارد، بنابراین بخشِ مهمی از خوشحالی و بدحالی ما در خانه و بازار و تفریح و... به کیفیتِ رابطه ما با دیگران ودیگران با ما دارد.
دیگران در محیط کار عبارتند از: ارباب رجوع و در سازمان ما یعنی دانشجو، همکار و مدیران. اگر ما روابط مان با دیگران اخلاقی باشد یعنی رابطه ما خوب و مطلوب باشد، این اخلاقی بودن منجر به خوشحالی ما در محیط کار خواهد شد و این خوشحالی به خانه و محیط اجتماعی هم منتقل می شود و باعث می شود که خانواده و دیگران هم ترغیب شوند که روابط خوبی با ما داشته باشند.
اگر جه مهم ترین، هدفِ آموزش اخلاق حرفه ای، افزایش اقتدار و منافع سازمانی از طریق تصحیح و تقویت انگیزش کارکنان، ارتقاء مهارت ارتباطی و افزایش توان و تحول نگرش کارکنان نسبت به حرفه خود است ولی این نکته قابل توجه است که تحققِ این هدف به طور مستقیم و غیر مستقیم به افزایش کیفیتِ زندگی ما می انجامد.
اخلاق حرفه‌ای به ما می آموزد که در محیط کارمان :
1. صادق باشیم یعنی ریاکاری و درویی نکنیم، به ندای وجدان خود گوش دهیم؛ به شرافت انسانی خود فکر کنیم، راست گفتار و درست کردار باشیم و...
2. به ديگران احترام بگذاریم یعنی با خوش رویی به تقاضای دیگران گوش کنیم، به حقوق آن ها احترام بگذاریم، در وقت معین کار آن ها انجام دهیم و...
3. مسئوليت‌پذير باشیم یعنی کاری که وظیفه ماست به دقت انجام دهیم، کارمان را بی دلیل به دیگران ارجاع ندهیم، اشتباهات خود را بپذیریم به کم کاری و اشتباهات خود را به گردن دیگران نیندازیم و...
4. در کارمان تخصص داشته باشیم یعنی نسبت به قوانین و مقررات احاطه کامل داشته باشیم، راه هایی را که بهتر و زودتر می توان به تقاضای ارباب رجوع و در این جا، دانشجو پاسخ داد را به خوبی بشناسیم و...
5. میل به پیشرفت در کار و ارتقای شغلی  داشته باشیم یعنی سعی کنیم کار خود را دوست داشته باشیم و آن را با مهارت بالا انجام دهیم، کار خود را جدی بگیریم، بکوشیم تا ممتاز باشیم و به موقعیت خود راضی نباشیم و تلاش کنیم تا با بهتر بودن و از راه های شایسته ارتقای شغلی پیدا کنیم و...
6. قوانین و مقررات را رعایت کنیم یعنی به قانون و مقررات سازمان خود وفادار باشیم و آن را رعایت کنیم، کار دانشجو را با سفارش این و آن، خارج از چارچوب قوانین و مقررات انجام ندهیم، از رشوه گیری و .... بپرهیزیم.
7. عدالت و انصاف داشته باشیم یعنی برای خویشان و دوستان و سفارش شدگان پارتی بازی نکنیم، عادلانه قضاوت کنیم و بین مراجعین مختلف از لحاظ فرهنگی، طبقه اجتماعی و اقتصادی، نژاد، قوميت و... تبعيض قائل نشویم.
8. با دیگران همدردي کنیم یعنی نسبت به دیگران دلسوز و رحيم باشیم، در مصائب همکاران شريک شویم، از همکاران و مراجعین ضعیف حمايت کنیم، به احساسات ديگران توجه داشته باشیم، مشکلات ديگران را مشکل خود بدانیم و...
9. متعهد و وفادار باشیم یعنی به وظايف سازمانی خود متعهد باشیم؛ رازدار ديگران و معتمد ديگران باشیم و...
   در یک تقسیم بندی دیگر می توان منافعِ اخلاقی رفتار کردن در حرفه خویش را در دو دسته ی منافع فردی و منافع سازمانی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد، برخی از منافع فردی عبارت است از:
- احساس خوشحالی و آرامش منتج از مفید واقع شدن(نیاز به دوست داشته شدن از نیازهای اساسی انسان است)
- احساس خوشحالی و آرامش منتج از انجام وظیفه
- احساس خوشحالی و آرامش از این که با فرزندان و خانواده ام در سازمان های دیگر و یا اصلا جای دیگر همین برخورد می شود.(کافر همه را به کیش خود پندارد)
- احساس خوشحالی و آرامش در نتیجه این واقعیت که رعایتِ اخلاق حرفه ای، باعث خشنودی و خوشحالی دیگران می شود و خشنودی و خوشحالی دیگران در همان زمان و همان جا و یا در زمانی و جایی دیگر، به خودِ ما بر می گردد و به حقیقت، بازی این دنیا،  بازی بومرنگ هاست. هیچ خوبی و بدی در دایره هستی، گم نمی شود و اگر بر فرضِ محال در این جهان نتیجه خوبی و بدی کارِ خود را دریافت نکردیم ، بدون تردید در جهانِ باقی پاداش و پادافراه کارهایمان را خواهیم دید. به قول مولانا: "این جهان كوه است و فعل ما ندا    /   سوی ما آیه نداها را صدا" و به حکم قرآن کریم:

"إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا"(اسراء / 7) اگر نيكى كنيد به خود نيكى كرده ‏ايد و اگر بدى كنيد به خود [بد نموده‏ ايد].
- احساس خوشحالی و آرامش منتج از درآمد حلال
- احساس خوشحالی و آرامش منتج از خشنودی خداوند نسبت به کار و زندگی ما
- برخی از منافع سازمانی عبارت است از:
- افزایش اعتبار سازمان ما و در نتیجه افزایش اعتبار اجتماعی ما
- افزایش درآمد مالی سازمان ما و در نتیجه افزایش حقوق و مزایای ما
عوامل تأثيرگذار بر اخلاق حرفه‌ای عبارتند از :
• جنبه فردي: يعني ويژگی ها و خصوصيات فردی، ارزش‌های مذهبی، ملاک‌های شخصی، عوامل خانوادگی، باورها و اعتقادات و شخصيت از جمله عوامل تأثيرگذار بر اخلاق حرفه‌اي از جنبه فردی هستند. مسلماً فردی که فاقد صلاحيت‌های اخلاقی شايسته از لحاظ فردي باشد، نمی تواند به راحتی در حرفه خویش اخلاقی رفتار کند.
• جنبه سازماني: عواملي مثل مديريت، ارتباط با همکاران، ارتباط با زيردستان و فرادستان، نظام تشويق و تنبيه، انتظارات همکاران، قوانين و مقررات و رويه‌ها، جو و فرهنگ سازمانی در اين حيطه قرار می گيرند. بديهی است كه نامطلوب بودن عوامل مزبور، عامل تهديدکننده اخلاق حرفه‌اي خواهد بود.
• جنبه محيطي: عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سياسی و همچنين عملکرد ديگر سازمان‌ها و عوامل رقابتی بين آنها، از جمله عوامل تأثيرگذار بر اخلاق حرفه‌ای است.
وظايف مديران در اخلاقی کردن سازمان:
• تلاش در جهت رفع موانع اخلاقی رفتار کردن کارکنان از طریق برگزاری دوره های جمعی و یا مشاوره های خصوصی.
• ارزشيابي عملکرد‌هاي اخلاقي کارکنان از طریق نظرسنجی از دانشجویان و همکاران و تشویق و تنبیه کارکنانی که غیر اخلاقی رفتار می کنند.
• اخلاقي کردن هدف‌هاي سازمان.
• اخلاق‌ورزي در زندگي شخصي و سازمانی.
• اهميت دادن به اخلاق حرفه‌ای در شغل.
• برخورد عقلاني و روشمند در مواجهه با مشکلات اخلاقي پيش‌آمده در سازمان و اقدام برای برطرف کردن آنها.
• توجه خاص به آموزش اخلاق حرفه‌ای.
• تهيه و تدوين منشور اخلاقی مربوط به سازمان با مشارکت همه اعضای سازمان.
نکته: هیچکدام از موانع فوق جواز غیر اخلاقی رفتار کردن ما نمی شود چرا چون در هر شرایطی غیر اخلاقی رفتار کردن ما باعث بدتر شدن حال ما می شود.
• این یادداشت عمدتا بر اساس کتاب بسیار ارزشمند "اخلاق حرفه ای" نوشته دکتر "فرامرز احد قراملکی" ، تهران: انتشارات مجنون، 1383،  نوشته شده است منابع دیگر که برای اطلاعات بیشتر می تواند قابل استفاده باشد، عبارتند از :
- حسينيان، سیمین.(۱۳۸۸). اخلاق در مشاوره و روانشناسي.انتشارات کمال تربیت.
- رابرت, جي، آونز.( 1382). رفتار سازماني در آموزش وپرورش، ترجمه سليمي. ق و فروغي. ا، اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامي خوراسگان.
- مقاله: تحلیل رابطه وجدان کاری بر مسئولیت اجتماعی: نقش میانجی اخلاق حرفه ای نویسندگان: رحیمی کلور، حسین؛ گل زرد، امین؛ غفاری مجلج، هدی.
- مقاله: رابطه اخلاق حرفه ای با اعتماد آفرینی در میان اعضای هیات علمی. نویسندگان : قائمی، مهناز؛ شریعتمداری، مهدیه.
- مقاله: ارزیابی اخلاق حرفه ای تدریس اعضای هیئت علمی . نویسندگان : حیدری، مهدی؛ ابوالقاسمی، محمود؛ محمدی چابکی، رضا.
- مقاله: ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮاز ﯾﻦ ارزﺷﯽ اﺳﻼم، ﯾﻬﻮد و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ در ﺑﺎب اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪ ای (رویکردی تطبیقی). نویسندگان : ابراهیمی نژاد، مهدی؛ عسکری باقرآبادی، محبوبه.
- مقاله: اخلاق حرفه‌اي؛ ضرورتي براي سازمان، نویسندگان: اميري،علي‌نقي، همتي، محمد ، مبيني، مهدي.

  منبع: پایگاه خبری تحلیلی پیغام
       لینک مستقیم   :   http://peigham.ir/shownews.aspx?id=101918