به گزارش«پیغام»؛ سنج، دمام، غمبر و اشکون، ذکرخوانی، سینه‌زنی و تعزیه‌خوانی؛ هر کدام آن‌قدر گوش آشنا هستند که در هر کوی و برزن هم‌صدایی، هم‌نوایی، یک‌دلی و یک‌رنگی‌شان غم را به دل می‌ریزند و خنج بر صورت زنان‌شان می‌اندازد.
سنتی دیرینه که سال‌ها است بین مردم بوشهر سینه به سینه می‌چرخد، در عزای امام حسین (ع) آن‌هم در یکی از شهرهایی که بی‌شک غنی‌ترین موسیقی‌های دنیا را از آن خود کرده است، موسیقی نواحی که با شنیدن‌اش در خود غرق می‌شوی.
محمود شاکر ـ پژوهشگر موسیقی محلی، کلاسیک و موسیقی حوزه فولکلور ـ پتانسیل موسیقی بوشهر را آن قدر قوی می‌داند که معتقد است: این موسیقی ظرفیت ثبت در فهرست ناملموس میراث جهانی را دارد.
او در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: ما در موسیقی نواحی مقامی، گروه‌های زیادی داریم که می‌توانیم آن‌ها را درنظر بگیریم، در حوزه بوشهر و حتی خاص در شهر بوشهر این فعالیت بسیاری چشمگیر است، حتی گروه‌هایی که در بوشهر کار می‌کنند، شاید در ده بیست مرحله در فستیوال‌های بین‌المللی حضور دارند، حتی آن فستیوال‌ها درخواست برای حضور این گروه‌ها را به طور دائم مطرح می‌کنند، چون گفته می‌شود مردم دنیا پتانسیل برقراری ارتباط با این موسیقی را دارند.
وی با بیان این‌که جایگاه موسیقی مشخص در ژانرهای مختلف مشخص است، ادامه داد: علاوه بر شادمانه‌هایی که در موسیقی وجود دارد در عزاداری نیز موسیقی را شرکت می‌دهیم، خاصِ ماه‌های محرم و صفر و مراسم‌های ائمه خاص. شیوه عزاداری که انجام می‌شود سماع‌گونه است، حرکت در حول یک محور و در مرکزیت آن نوحه‌خوان قرارمی‌گیرد. پابرداشتن و حرکت‌های موج‌گونه و دورانی که ریتم، حرکت، شور و احساس را با خود دارد.
شاکر با بیان این که ممکن است هیچ یک از کسانی که در یک مراسم عزاداری شرکت می‌کنند، هیچ‌کدام از نوحه‌ها را به خاطر نداشته باشند، افزود: با این وجود به مجرد این‌که همه حول یک محور جمع می‌شویم، صداها، هارمونیک، موسیقایی، اشعار و نوحه‌ها را با بهترین کیفیت اجرا می‌کنیم. شاید باید گفت در این موسیقی یک سِحر وجود دارد که باعث می‌شود سماع جمعی شکل گیرد.
او با اشاره به این‌که برای شروع هرگونه مراسم مذهبی، ارکسترِ سازِ دمام تشکیل می‌شود، بیان کرد: آغاز این کار حاشیه‌های را نیز به دنبال دارد، از شروع ارکستر یعنی از ابتدای کار تا پایان آن.
این پژوهشگر موسیقی نواحی، سرآمد موسیقی که ژانر عزا شکل می‌دهد در سنج و دمام‌زنی دانست و گفت: نخستین سیاه‌پوستانی که از کشورهای ساحلی وارد بوشهر شدند، دمام را با خود به شهر آوردند. ارکستر آن با هفت دمام شکل می‌گیرد، هر چه مراسم پرشکوه‌تر باشد دسته‌های دمام‌زنی رشد می‌کند، یعنی دو دسته هفت‌تایی یا دو دسته ۹ تایی تشکیل می‌شود.
شاکر تاکید کرد: در روزهای پایانی ماه صفر که شور عزاداری بیشتر می‌شود، به خصوص در اربعین و مناسبت‌های بعدی، حجم گروه دمام‌نوازی نیز بیشتر می‌شود.
این پژوهشگر موسیقی اما موسیقی «زار» را که در بین برخی افراد به عنوان یک موسیقی سنتی بوشهری مطرح می‌شود، متعلق به این شهر ندانست و اظهار کرد: مردمان بوشهر زار را اجرا نمی‌کردند، شاید زار در قدیم بین سیاه‌پوستان مهاجر به بوشهر وارد شده است، مردمی که به این شهر و در واقع به ایران وارد شدند به خاطر غربتی که در این شهر داشتند، آن را اجرا می‌کردند.
وی نزدیک‌ترین نقطه‌ای که مراسم زار را برگزار می‌کند، جزیره "خارک" دانست و گفت: این مراسم بیشتر بین اعراب و اهل تسنن رسم است، در حال حاضر "زار" بین شیعیان برگزار می‌شود، این رسم شاید به دلیل اعتقادات مذهبی و حالاتی است که برای مدد گرفتن انجام می‌شود، اما در واقع این اقدام به‌گونه‌ای تحریف است. حتی اشعار، ترانه، زبان یا گویشی که در مراسم زار خوانده می‌شود، اساطیری و بیشتر در قالب صوت است، شاید بتوان گفت آن ترکیبی از زبان سواحل شمال افریقا، هندی، عربی و فارسی و حتی شاید پهلوی باشد.
دمام قدیمی‌ترین ساز عزاداری بوشهر
حسین ابن رومی، نوازنده‌ی دمام در بوشهر که از بچگی ساخت این ساز کوبه‌ای را نزد پدر خود در مسجد یاد گرفته است، نیز گفت: موسیقی بوشهری، یک موسیقی مشهور و حذف نشدنی است، چه به خطر شادی آن و چه به خاطرحزن ریتم عزاداری آن که یک موسیقی واقعا عجیب را به گوش می‌رساند.
او قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین ساز بوشهر را دمام معرفی کرد و ادامه داد: تا قبل از ورود نی‌انبان به بوشهر، در بزم‌ها و مراسم‌های مختلف از این ساز استفاده می‌شده است.
ابن‌رومی، غنی‌ترین موسیقی فولکلور ایران را موسیقی بوشهری به عنوان یکی از انواع موسیقی نواحی دانست و گفت: حدود هشت سال است که نسبت به موسیقی نواحی توجه می‌شود و حمایت‌ها از آن بیشتر شده است، قبلا فقط در یکسری جشنواره‌های خاص مانند جشنواره فجر یا جشنواره موسیقی نواحی از این نوع موسیقی استفاده می‌شد، اما بعد از آن کسی پیگیر رشد و معرفی این موسیقی سنتی نبود، ولی خوشبختانه امروزی توجه بیشتری نسبت به این موسیقی سنتی می‌شود.
این سازنده دمام در بافت تاریخی بوشهر، با تاکید بر این‌که سازهای دمام، دم‌دم، کاخن، ضرب و عود، از جمله سازهای محلی بوشهر هستند، بیان کرد: قدیمی‌ترین سازِ بوشهر "دمام" است، قدمت این ساز بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال است، در تجارت دریایی بوشهر قدیم، کشتی‌ها از بوشهر به آفریقا یا هند می‌رفتند که این ساز از این کشورها به بوشهر و دیگر نقاط ایران وارد شده است.
به گفته‌ی وی، در محرم سازهای سنج و دمام بیشتر استفاده می‌شود.
این‌رومی بابیان این‌که ساز نی انبان سال گذشته در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، معتقد است: ثبت ملی و حتی جهانی این موسیقی سنتی در کشور، می‌تواند به غنای آن کمک کند، این موسیقی به خصوص موسیقی عزاداری آن، مشهور، عجیب و حذف‌نشدنی است.
منبع:
پایگاه خبری تحلیلی پیغام
لینک مستقیم :
http://peigham.ir/shownews.aspx?id=104572
