هفته نامه پیغام

زهرا عباسی

گرچه عمر «لیان»‏ (نام قدیم بوشهر) به ۵هزار سال قبل می‌رسد‏، اما آنچه امروز به عنوان بافت تاریخی شهر شناخته می‌شود شاید ثمره رونقی است که بندر بوشهر در دوره نادرشاه افشار گرفت‎؛ رونقی که ابتدا با اهداف نظامی رنگ دیگری به بوشهر داد و بعدتر جلوه مسکونی هم یافت.

از آن روزگار حالا چهار محله معروف دهدشتی، کوتی، بهبهانی و شنبدی برجای مانده که چند روزی است کلنگ بهسازی گذر مسجد شیخ سعدون محله کوتی آن آغاز شده. این مرمت برای کل محله‌ها‏، گذرها و خانه‌های ارزشمند بافت تاریخی به گفته مدیرکل میراث فرهنگی‏، گردشگری و صنایع دستی بوشهر، به ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار و زمانی ۲ ساله نیاز دارد. نکته مهم و متفاوت ماجرا اما اضافه شدن عنوان «مردمی» به بافت تاریخی بوشهر است تا رنگ زندگی را از این منطقه ۳۸ هکتاری نگیرد.

یادگار نادرشاه افشار

نادرشاه افشار با تاسیس پایگاه دریایی در خور بوشهر این بندر را از یک روستای کوچک ماهیگیری به یک بندر مهم تبدیل کرد تا رونق و آبادانی به آن روی آورد و بافت مسکونی یا همان بافت تاریخی فعلی شکل بگیرد. بافت تاریخی بوشهر را به دلیل نوع معماری‏، مصالح و سازگاری با اقلیم از نادرترین و بی‌نظیرترین بافت‌هایی تاریخی کشور می‌دانند.

سازگاری با اقلیم به چند شکل خود را در این بافت به رخ می‌کشد‎؛ کوچه‌های تنگ و باریک که با یک وزش باد کوچک هوای بسیار خنکی را روانه خانه‌ها می‌کنند و نوع معماری خانه‌ها که بالکن‌های چوبی یا شناسیل دارند. شناشیل‌ها فضای خانه را مانند پنجره باز می‌کند و شبکه‌هایی که از جنس چوب هستند نسیم دریا را به فضای داخلی هدایت می‌کنند. این تکه چوب‌هایی که با نظم کنار هم چیده شده وظیفه سایه‌بانی و کاهش دما در فضای داخلی اتاق‌ها را نیز بر عهده دارند.

از سوی دیگر‏، یکی از عناصر اصلی و کاربردی در بافت قدیم، پشت بام‌ها و جان پناه‌ها بوده‌ است. مردم معمولا در شرایط آب و هوایی خاصی، به هنگام شب برای استراحت به پشت بام‌ها می‌رفتند و از هوای دلپذیر پشت‌بام لذت می‌بردند.

چالش‌های امروزی بافت

بافت تاریخی بوشهر با همه زیبایی‌های خود به عنوان یکی از معدود بافت‌های زنده تاریخی در حال حاضر چالش‌هایی هم دارد. فعال اجتماعی بوشهری این موضوع را مطرح می‌کند و توضیح می‌دهد که به دلیل هوای گرم بوشهر در اغلب ماه‌های سال‏، خانه‌ها و گذرها به شکلی ساخته شده که مسیر بادهای شمالی را به خود جلب و خانه‌ها را خنک کند، اما نکته اینجاست که همین الگوی شهرسازی سازگار با محیط‌زیست موجب شده کوچه‌ها و گذرهای بافت تاریخی به قدری باریک باشند که امکان تردد ماشین از آن‌ها وجود نداشته باشد.

مهدی علیپور این مساله را برای حال حاضر یک چالش می‌داند: وقتی گذر ماشین‌رو در بافت تاریخی وجود نداشته باشد‏ نه تنها امکان تردد ماشین‌های امدادی نیست‏ بلکه حتی می‌تواند موجب تشویق ساکنان به ایجاد مسیرها و کریدورهای غلط و غیراستاندارد و تخریب بافت شود در حالی که مثلا گذر محله کوتی طی سال‌های اخیر بدون آسیب به ماهیت بافت و تخریب خانه‌های ارزشمند ایجاد شده است.

در واقع آنچه این کارشناس مطرح می‌کند یعنی گذرها به شکلی ایجاد شوند که بافت تاریخی را شبیه محله‌های نو و جدیدالتاسیس نکنند و از سوی دیگر‏ به قوام و دوام بافت تاریخی و استمرار زندگی در آن کمک کنند.

چالش بعدی از نگاه فعال اجتماعی بوشهری نداشتن سیستم فاضلاب در بافت تاریخی است که موجب شده برخی ساکنان کانال‌هایی در خانه‌های خود حفر و پساب منزل خود را به بیرون هدایت کنند در حالی که ساماندهی فاضلاب باید از سوی دولت و با نظارت اداره کل میراث فرهنگی انجام شود تا بافت ارزشمند تاریخی آسیب نبیند.

سامان‌دهی گذرها در سال جاری

بافت بوشهر بیش از ۹۰۰ خانه را در وسعت ۳۸ هکتاری خود جای داده که از این میان‏، ۹۰ پلاک ثبت ملی شده و ۲۴۰ پلاک هم ارزش تاریخی دارد. در شرایطی که به گفته مدیرکل میراث فرهنگی‏، صنایع دستی و گردشگری بوشهر مرمت کامل این بافت در کف، جداره‌ها، میدانچه‌ها، گذرها و خانه‌های تاریخی به حداقل ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار و دو سال زمان احتیاج دارد‏، چند روزی است آسفالت‌برداری، بهسازی و کف‌سازی گذر مسجد شیخ سعدون واقع در این بافت و در فاز نخست تا مدرسه ۱۳ آبان با برآورد هزینه یک میلیارد تومان آغاز شده.

اسماعیل سجادی‌منش وعده داده است این سامان‌دهی تا پایان شهریور انجام شود: از مردم خواستیم مطالبات و نیازمندی‌های خود را بگویند و در ابتدا ساماندهی گذر شیخ سعدون به عنوان بزرگترین گذر بافت تاریخی را مطرح کردند. به همین دلیل اعتبار مرمت و ساماندهی آن از محل اعتبار ملی پیش‌بینی شده است.

سامان‌دهی گذرهای بافت تاریخی بوشهر از اولویت‌های این اداره کل در سال جاری است‏، اما علاوه بر حل چالش‌ها‏، قرار است مرمت‌های انجام شده پیوست فرهنگی هم داشته و مردمی باشند به طوری که عنوان بافت در حال حاضر به «بافت تاریخی مردمی بوشهر» تغییر کرده است.

مدیرکل میراث فرهنگی‏، صنایع دستی و گردشگری معتقد است این تغییر عنوان با هدف حفظ شور زندگی در بافت تاریخی بوشهر انجام شده: علاوه بر این قصد داریم محافل فرهنگی را در بافت فعال و دوره‌های آموزشی و فرهنگی برای مردم برگزار و در آینده نزدیک از پویش‌ها، انجمن‌های مردمی و نهادها برای مردمی‌سازی بیشتر بافت دعوت به همکاری کنیم.

کوچه‌های قهر و آشتی

گرچه مدیرکل میراث فرهنگی‏، صنایع دستی و گردشگری از مردمی‌سازی بافت و مرمت‌ها خبر می‌دهد‏، اما نباید فراموش کرد این بافت از گذشته مردمی بوده و مهم‌ترین شاخصه آن کوچه‌های قهر و آشتی است.

کوچه‌هایی که در ابتدا برای هدایت بادهای خنک به خانه‌ها باریک ساخته شدند در ادامه به کوچه‌های قهر و آشتی مشهور شدند‏ به طوری که ۲ نفر که با هم قهر بودند نمی‌توانستند بدون آشتی کنان از کنار هم عبور کنند. نکته دیگر پنجره‌های نزدیک به هم خانه‌های دو طرف کوچه‌ها بوده است که موجب شده مردم تعامل نزدیکی از این پنجره‌ها با هم داشته باشند و حتی غذای خود را از این طریق با هم شریک شوند. اسماعیلی‌منش هم تاکید می‌کند این الگو در مرمت‌ها مورد توجه است و فراموش نشده.

مرمت بافت تاریخی بوشهر در سال‌های گذشته بیشتر به شکل تک بنا انجام شده بود و حالا به صورت محور در دستور کار قرار گرفته‎؛ اتفاقی که به گفته محمد هادی رستمیان‏، معاون امور عمرانی استانداری بوشهر می‌تواند با توجه دستگاه‌های متولی محدوده را به کانون فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در شهر بدل کند. در حال حاضر علاوه بر گذر شیخ سعدون‏، مرمت مجلسی عصفور‏، گذرهای رفیعی- رشیدی و مسجد جمعه در حال مرمت هستند که از این میان مسجد جمعه قرار است تا ایام عزاداری محرم آماده شود.

منبع/ روزنامه پیام ما

  منبع: پایگاه خبری تحلیلی پیغام
       لینک مستقیم   :   http://peigham.ir/shownews.aspx?id=148590