هفته نامه پیغام

 علیرضاعمرانی  

هوش سبز منظومه ای است از زنده یاد شاپورجورکش که انتشارات نوید شیراز آن را در سال 69 منتشر کرده است. منظومه‌ای در شش پاره به هم پیوسته که در پایان، آقای مسعود طوفان نگرشی تفسیری برآن انداخته است که ضمن بازخوانی آن به واکاوی اسطوره‌ای این منظومه پرداخته است.

درپردازش این منظومه آنجا که فضایی دربردارنده اسطوره‌های غیرانسانی و انسانی خلق می شود به ابهامی مفهومی منتهی می شود که ورودیه های شعر را به لحاظ موقعیت نمادین آن به سمت زنجیره ای از دلالت های مختلف می کشاند و متن را برای مخاطب تاپایان گشوده نگه می دارد سفر به آغازحیات وآفرینش اسطوره‌ای شکل می گیرد تا شرح رنج‌های من از خود جدا افتاده در مسیر تکامل روحی و عقلی دراین منظومه پدیده‌های اسطوره‌ای غیرانسانی مانند: اژدها، شیوا، مهرگیاه، میمون، ورزا، نیلوفر،عقل سرخ،سیمرغ، سراندیب، ققنوس، بومادران و... واسطوره‌ها و شخصیت‌های انسانی مثل: هوشنگ، پرومته، یهودا، پطرس، شبلی و...حضوری فعال می یابند اسطوره‌هایی که ریشه درفرهنگ ایرانی و هندی و.... دارند وهریک بارافسانه ای خاص خود را دارند.

از بومادران گرفته که گیاهی است روحانی تا ورزا که درآیین مهر عامل آفرینش است ونیلوفرکه جایگاه خالق جهان است و نیز هوشنگ که آتش را کشف می کند یا پرومته‌ای که به جرم ربودن آتش توسط خدایان محکوم می گردد.(1) دراین منظومه با سه سطح زبانی ولحن گزاره‌ای مواجه‌ایم: سه لحن خبری، امری، پرسشی. که دریکی دوپاره ما با تلفیقی از دولحن روبرو هستیم. با این حال از آنجا که طبق منطق مکالمه‌گری باختین پرسش از پایه‌های تداوم مکالمه به شمار می آید (2) و این البته هنگامی تاثیرخود را می گذارد که با پاسخی همراه باشد دراین منظومه مکالمه صورت نمی گیرد و چند صدایی اتفاق نمی افتد و ما همه جا با یک صدای فاخر و رسالت باری مواجهه‌ایم که بر سرتاسر منظومه سلطه انداخته است و این البته بیشتر به خاطر وجه اسطوره‌گرای منظومه است که توان آن پیدا نمی کند تا آن امر آفرینشی و قدسی را به سطح گفتگومندی انسانی تقلیل دهد به این چند نمونه دقت کنید و تنها صدای فاخری تحکم‌آمیز می پرسد و امر می کند بشنوید: جنین جن زده/ جان سبزت را به جنگل اجداد/ به اعصارفراموش زمین ببر/ پلنگ پلکت را برقله‌های آغازین جهان بگمار/رقص یاخته های تنت را/ برآوارکهکشان‌های سوخته شیواساز/ دوام سرگشته را بدر/ بدم مهرگیاه را درمذاب حیات / بیرون بکش مرا از کمرگاه میمون/ بیدارکن/ خواب‌های ایمن بهشت را.(هوش سبز: 13) یا: بخوان مرا / بخوان به خوان هوش سبز / بگذارآوای پریشان نایم را/ سی مرغ /بسرایند/ مجنون آوارگی هام را/ همزاد/ از آرواره های سگان پس بگیر.(همان: 28).  یا:هجای کوچک دلتان کو؟/ همزاد رمیده رویاهامان را/ باکدام زبان آواز می دهید؟/ به کدام نان؟/ لب دمسازتان کجاست؟/ برکدام بام می خواند؟/ نای بریده کوکو/ بر کدام بام؟/(همان: 34) یکی از نکاتی که درسطح زبان دراین منظومه به وفوردیده می شود و از نظر تصویری ابهامی عمیق را به همراه آورده تتابع اضافات است آن هم درزیر سلطه ذهنیت گرایی اسطوره‌ای که راه را بر دلالت‌های برون متنی می بندد و متن را گشوده نگه می دارد و زبان را که کانون تجسم و تصویر است دستخوش تعابیر ورفتارهای فرازبانی می سازد:  شبستان نیلی نماز، گزمه های چارتاقی های شکسته، پادرجایی کنده های مالوف، جسر اعصارمرده بغداد، خیل خوابگردان همیشه خاک،  دوارکودن زایران مفلوج، کرکسان سراب های سراندیب، غژغژ ارابه های اسقاط، کورسوهای ساکن مرسوم، الفاظ سنگ حک شده درپوزه پطرس، پرپربالکوب دل، پروازهزارآوایی غریب، نطفه های ساقط دریاچه، رقص هزارتابه گیسو، بلور رویاهای اشک، آسمانه زل دل، دودوهای راه‌های پریشان هوش، طاقت سوخته نیلوفر، همزاد رمیده رویا و.... نکته دیگر اینکه دراین منظومه گاهی با گزاره هایی رو برو می شویم که کارکردی تقابلی دارند یعنی از نظر معنایی و دستوری در یک جایگاه نهادین قرار می گیرند که این امر به تکرار جایگاه های دستوری منجر شده و علاوه بر اینکه نقش تصویری پرباری را ایفا می کنند درایجاد موسیقی درونی شعر نیز کمک شایانی انجام می دهند به نمونه های زیر توجه کنید: جنین جن زده / جان سبزت را به جنگل اجداد/ به اعصارفراموش زمین ببر/ پلنگ پلکت را برقله های آغازین جهان بگمار / رقص یاخته های تنت را / برآوارکهکشان های سوخته شیوا ساز...(هوش سبز:  13) تکرار جایگاه های دستوری مفعولی (جان سبزت را / پلنگ پلکت را / رقص یاخته های تنت را)  و تکرار جایگاه متممی ( به جنگل اجداد / به اعصارفراموش زمین / برقله های آغازین جهان / برآوارکهکشان های سوخته) و تکرارجایگاه فعلی ( ببر/ بگمار/شیواساز)  توانسته با رویکردتقابلی خود به موسیقی ضروری درونی شعر شکل بدهند از این نمونه دراین منظومه فراوان یافت می شود بخصوص در فضاهایی که رویکرد گزاره ها امری و پرسشی می شوند. آنچه بیان شد نگاه کوتاهی بود به منظومه هوش سبز در فرصتی بیشتر امکان واکاوی این اثر مهم که اثری موفق و پیشرو به شمارمی آید می تواند فراهم گردد.

1- جهت آگاهی بیشتر به دو کتاب زیر مراجعه شود: فرهنگ پهلوی از بهرام فره وشی و تاریخ اساطیری ایران از دکتر ژاله آموزگار.

2- جهت آگاهی بیشتر مراجعه شود به کتاب تاویل متن جلد یک از بابک احمدی

  منبع: پایگاه خبری تحلیلی پیغام
       لینک مستقیم   :   http://peigham.ir/shownews.aspx?id=175864