هفته نامه پیغام

مسعود ساکی

در اغلب روایت‌ها، دکتر محمد مصدق به عنوان قهرمان مبارزه با استعمار، نماد دموکراسی‌خواهی و مدافع تمام قد حقوق ملت معرفی شده است. اما یک نگاه واقعگرایانه به کارنامه و عملکرد ایشان در دوره‌های پیش و پس از نخست وزیری، واقعیت‌هایی را آشکار می‌کند، که موید این تصویر سازی‌ها از این شخصیت نامدار تاریخ معاصر نیست. واقعیت‌هایی که حتی در مواقعی در تضاد با این روایت‌های اسطوره‌ای قرار می‌گیرد. در این مطلب سعی شده است با توجه به مواضع و سیاست‌ها و اقدامات مصدق در مقاطع مختلف تاریخی، نگاهی نقادانه اما واقعگرایانه از وی ارائه شود. یکی از موارد مربوط به مواضع مصدق در مورد کلیت شکل‌گیری راه آهن و سپس تعیین مسیر راه آهن سراسری ایران بود. طرح ایجاد شبکه ریلی را برای اولین بار شهید راه میهن، مرتضی قلی‌خان هدایت، ملقب به «صنیع الدوله»، برادر مخبر السلطنه در کتابی با عنوان «راه نجات» مطرح می‌کند. که منابع تامین هزینه و حتی مسیر عبور خط آهن نیز به تفصیل در این اثر آمده بود. طرح پیشنهادی ایجاد خط آهن سراسری با دقت و ظرافتی کم‌نظیر، کاملاً منطبق بر دیدگاه‌های ارزشمند این متفکر برجسته عصر مشروطه، چه در تأمین منابع مالی و چه در انتخاب مسیر شمالی-جنوبی قرار داشت.

صنیع الدوله در کتاب «راه نجات»، نجات ایران را در گرو دو مسئله ‌عنوان کرده بود. یکی در گسترش ارتباطات و دوم توجه به امر آموزش. به احتمال بسیار زیاد نظرات کارشناسی او یکی از منابع مهم در طرح‌ریزی اصلاحات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رضا شاه و همفکرانش بوده است. در صورتی که مصدق در زمان طرح این مسئله ابتدا با کلیت طرح ایجاد راه آهن سراسری به مخالفت بر می‌خیزد و به جای آن احداث کارخانه‌های قند و نیز خرید چند دستگاه کامیون و اتوبوس را به عنوان ایده‌ای بهتر و موثرتر معرفی می‌کند اما پس از آنکه نمایندگان مجلس کماکان از طرح ایجاد راه آهن سراسری حمایت می‌کنند این بار مصدق مسیر شمالی جنوبی راه آهن را بر خلاف مصالح ملی می‌داند و در اظهار نظری جنجالی، موافقان مسیر شمال به جنوب را خائن به مصالح و منافع ملی خطاب می‌کند. در حالی که طبق اسناد موجود و روایت‌های معتبر، روسیه و انگلیس هر دو مخالف احداث راه آهن در مسیر شمال به جنوب بودند. حتی بریتانیا دقیقاً در تلاش بود که مسیر خط آهن سراسری از غرب به شرق باشد، تا پلی میان هندوستان و عراق که هر دو از مستعمرات کلیدی بریتانیا بودند ایجاد شود. یعنی همان مسیری که مصدق به نادرستی آن را در جهت مصالح و منافع ملی می دانست. نکات قابل توجه در این روایت، اول اشتباه محاسباتی مصدق در کلیت نفی احداث راه آهن و پس از آن در تعیین مسیر موثرتر و کارآمدتر راه آهن بود.

مسئله مهمتر اینکه مصدق در برخوردی غیر دموکراتیک و ستیزه جویانه، تمام مخالفان خود را خائن خطاب می‌کند که در تضاد با تصویر دموکراسی خواهانه ی موافقان بی‌چون و چرای دکتر مصدق است. یکی دیگر از جدی‌ترین چالش‌ها علیه تصویرسازی دموکراسی‌خواهانه از مصدق، نحوه برگزاری انتخابات مجلس هفدهم است. مصدق در این انتخابات با هدف حفظ اکثریت طرفداران خود در مجلس، عملاً روند رای گیری را در بسیاری از شهرها متوقف کرد و شهرهای مهمی مانند مشهد، شیراز ساری، همدان، خرمشهر، آمل، بروجرد و...... از داشتن نماینده در مجلس شورای ملی محروم شدند. در نهایت از مجموع ۱۳۶ نماینده که می بایست انتخاب می شدند. تنها ۸۱ نماینده انتخاب شدند.

از موارد دیگر این انتخابات انتخاب همزمان مظفر بقایی از دو حوزه کرمان و تهران بود، که این اتفاق نیز ناشی از سوء مدیریت در برگزاری انتخابات به وسیله مصدق بود. برگزاری انتخابات با این سبک و سیاق، عملاً مصداق نقض حق مشارکت مردم و بی‌اعتنایی دکتر مصدق به اصول دموکراتیکی است که موافقان او کماکان بر آن پافشاری می‌کنند. انتخاباتی که نشان داد مسئله تمرکز قدرت در مواقع بحرانی بیش از پایبندی به اصول دموکراسی و تامین حقوق ملی برای مصدق در اولویت قرار داشت. از موارد دیگر که چهره دموکراتیک مصدق را ه شدت زیر سوال می‌برد تهدید به قتل نخست وزیر در صحن علنی مجلس و نیز برخورد سرد و غیرمسئولانه با موضوع ترور وی بود. تصمیم به چاپ و انتشار اسکناس بی پشتوانه، بدون اطلاع مجلس و حتی اعضای کابینه دولت، نشانه دیگری از استبداد رای و یک جانبه گرایی مصدق بود که این نیز، در تضاد با روایتی است که وی را مدافع حقوق ملی و قانون مداری معرفی می‌کند. و در نهایت اقدام فراقانونی مصدق در انحلال مجلس شورای ملی و نیز برگزاری رفراندوم به بدترین شکل ممکن بود. اقدامی که مصدق برای موجه و دموکراتیک جلوه دادن این اقدام غیرقانونی و خارج از عرف به آن متوسل شد.

مصدق در برگزاری رفراندوم در اقدامی که به وضوح با اصول دموکراتیک در تضادی آشکار بود صندوق رای دهندگان مخالف و موافق انحلال را به صورت جداگانه تعبیه کرده بود موضوعی که تصور شناسایی و فشار ناشی از آن عملاً اصل آزادی انتخاب را نقض می‌کرد. تمامی این موارد بر خلاف تصویر اسطوره‌ای و دموکراتی است که برخی از حامیان ایشان در حافظه عمومی ساخته‌اند.اقداماتی که نشان می‌دهد مصدق هیچ پایبندی مشخصی به اصول دموکراتیک و موازین حقوقی نداشته است و اسطوره سازی از این چهره تاریخ معاصر نیز نسبتی با واقعیت نداشته است

  منبع: پایگاه خبری تحلیلی پیغام
       لینک مستقیم   :   http://peigham.ir/shownews.aspx?id=189514