هفته نامه پیغام

به گزارش پیغام به نقل ازایرنا؛ استان بوشهر به دلیل داشتن شرایط خاص اقلیمی و مرتعی جایگاه مناسبی برای پرورش و نگهداری شتر محسوب می شود و شترداری و پرورش شتر از دیرباز در این استان رواج داشته و امروزه به عنوان یکی از ظرفیت‌های ارزشمند این استان محسوب می‌شود که برای افزایش سودهی، نیازمند یک رویکرد جدید است.

مقاومت بالای شتر، در مقابل اغلب بیماری‌های عفونی و عوامل بیماری‌زا و در نتیجه، کاهش تلفات این دام، نیز یکی از مزیت‌های پرورش شتر در این استان محسوب می شود و با توجه به موارد یاد شده می‌توان دریافت که با بها دادن به نگهداری و پرورش شتر، می‌توان در راستای اشتغال‌زایی و ارتقای سطح اقتصادی و درآمد بهره‌برداران و تامین بخشی از پروتئین مورد نیاز جامعه، گام‌های اساسی در استان بوشهر برداشت.

در میان گونه‌های مختلف شتر، گونه ذبه به قدرت راهپیمایی بالا، تحمل گرمای شدید، نیاز کم‌ به غذا وآب و همچنین تولید محصولات ارزشمند و منحصر بفرد مشهور است که این امر نقش آن را در میان چالش‌های اقلیمی و اقتصادی، پررنگ‌تر جلوه می‌دهد.

بشر در سال های اخیر با تغییر الگوهای بارندگی، خشکسالی‌های پیاپی، فرسایش مراتع و محدودیت منابع آبی بدنبال تمرکز بر تولیدات دامی و گیاهی کم آب و سازگار با شرایط حاکم بر جو زمین است و بر همین اساس شتر ذبه، به عنوان گونه دامی کم آب و پر بازده نه تنها یک حیوان اقتصادی، بلکه راهکاری بومی برای تاب‌آوری در برابر بحران کم‌آبی تلقی شود.

شتر ذبه؛ سازگار با اقلیم خشن جنوب

شتر ذبه یکی از نژادهای شناخته‌شده یک‌کوهانه در فلات ایران است که بیشتر در مناطق گرم و ساحلی بوشهر، تنگستان، دشتی و برخی بخش‌های جنوب استان فارس یافت می‌شود، این نژاد به دلیل توانایی بی‌نظیر در سازگاری با دماهای بالای ۵۰ درجه، تحمل تشنگی طولانی‌مدت، حرکت در مسیرهای صعب‌العبور و قابلیت استفاده بهینه از علوفه‌های کم‌ارزش، به “حیوان سخت‌جان جنوب” معروف است.

یک پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست به ایرنا گفت: در شرایط کم آبی که بسیاری از دامداران سنتی با چالش‌های جدی روبرو شدند و برخی نیز برای ادامه فعالیت‌های اقتصادی خود از آب شیرین‌کن‌ها که خود آینده‌ای تیره برای محیط زیست به دنبال دارند، استفاده می‌کنند با بازنگری و تغییر رویکرد در تولید محصولات کشاورزی با استفاده از ظرفیت‌های موجود، متوجه می‌شویم که تغییر در تولید و پرورش گونه‌های مقاوم و سازگار عاقلانه‌ترین راه است.

جابر مظفری جایگاه گونه شتر در پرورش دام را اینگونه بیان کرد: پرورش شتر، معادله پرهزینه تولید دام‌های سبک و سنگین کم بازده را با قابلیت‌های ذاتی خود دگرگون می‌کند.

امروزه در تمام جهان مشاهده می‌شود که برای مقابله با بحران‌های موجود از راه حل‌های متناسب با شرایط همچون تغییر در الگوی کشت، پرورش و تولید گونه‌های جدید با هدف حفظ ذخایر زیست محیطی و پیشگیری از آسیب به طبیعت استفاده می‌کنند.

مزایای اقتصادی و زیستی پرورش شتر

تحقیقات نشان داده، شترها و بویژه شتر ذبه در متابولیسم بدنی خود قادر به تبدیل علوفه به آب و بسیاری از مواد مغذی دیگر هستند به گونه‌ای که در دیگر جانداران این قابلیت وجود ندارد و همین امر آنها را از حیث پرورش و محصولات حاصل از آن منحصر به فرد کرده است.

محقق عضو بنیاد نخبگان استان بوشهر بیان کرد: شتر نه‌تنها به آب بسیار کمتری نسبت به دیگر دام‌ها نیاز دارد، بلکه قادر است از منابع آبی استفاده کند که برای سایر دام‌ها غیرقابل تحمل است، بدین معنا که این حیوان توانایی شرب آب‌های لب‌شور و با کیفیت پایین، نیاز به آب شیرین‌کن و فشار بر منابع آب شیرین را به کلی برطرف می‌کند.

مظفری زاده تاکید کرد: این دام شگفت‌انگیز، هم علوفه کمتری مصرف می‌کند و هم قادر است از علوفه‌های کم‌آب‌بر، گیاهان شورپسند و خارها تغذیه کند که سایر دام‌ها قادر به هضم آن نیستند و این امر به معنای کاهش چشمگیر ردپای آب در تولید پروتئین است.

وی افزود: در حالی که گرما، شوری و عوامل سخت اقلیمی باعث تلف شدن یا کاهش شدید بازدهی (شیردهی و وزن‌گیری) در سایر دام‌ها می‌شود، شتر برای بقا و تولید در همین شرایط تکامل یافته است و بدون هیچ گونه تغییر منفی یا تلفات در این شرایط یکی از بهترین و با کیفیت ترین محصولات دامی را ارائه می‌دهد.

یکی از دامداران منطقه دشتی بیان کرد: شترها قادرند از پوشش گیاهی فقیر، خارهای بیابانی، درختچه‌های مقاوم و گیاهانی استفاده کنند که برای دیگر دام‌ها قابل مصرف نیستند و شتر ذبه با پوشش گیاهی این منطقه سازگار است به گونه‌ای که تغذیه اصلی آنها محسوب می‌شود و این موضوع هزینه خوراک دام را به شدت کاهش می‌دهد.

احمدی پور افزود: شتر ذبه به دلیل زیست طولانی در محیط سخت بوشهر، دارای مقاومت بالایی در برابر بسیاری از بیماری‌های انگلی، عفونی و تنفسی است، همین موضوع هزینه‌های درمان و دامپزشکی را کاهش می‌دهد و پرورش آن را اقتصادی‌تر می‌کند.

در مجموع مطالب فوق و همچنین بر اساس مطالعات علمی به عمل آمده مبنی بر عمر ۴۰ ساله این شترها نشان از بازگشت سرمایه تضمین شده در پرورش شتر نسبت به سایر دام‌ها است.

سالم‌ترین شیر و گوشت

کارشناسان امور دام معتقدند شتر یکی از چهارپایانی است که دامنه تولیدات آن وسیع است و این امر در تاریخ استان بوشهر درج شده است، استفاده از شیر شتر تا ساخت بهترین عبای جهان از پشم شتر همواره به عنوان یکی از راه‌های درآمد مردمان این استان بوده‌است.

شیر شتر یکی از محصولات لبنی کم لاکتوز است، فاکتوری که امروزه پزشکان آن را برای افراد حساس به این قند طبیعی ( لاکتوز) نسخه می پیچند، همچنین در تحقیقات به عمل آمده مقدار بالایی از ویتامین C در شیر شتر مشاهده شده‌است که به جلوگیری از التهاب و همچنین تقویت سیستم ایمنی بدن انسان کمک شایانی می‌کند.

در سال‌های اخیر بازار مصرف شیر شتر بویژه در بوشهر، فارس و حتی به‌صورت بین‌استانی رونق بیشتری گرفته و تبدیل به یک محصول اقتصادی مهم شده‌است.

یکی از متخصصین طب سنتی درباره خواص گوشت شتر بیان کرد: این محصول دامی به دلیل چربی پایین، پروتئین بالا، هضم آسان علاوه بر اینکه برای بیماران قلبی و دیابتی توصیه می‌شود به عنوان یکی از سالم ترین گوشت‌های دامی شناخته می‌شود.

شجاعی کوهان شتر را سرشار از اسیدهای چرب، مفید و انرژی زا دانست و اظهار کرد: از این محصول دامی برای تهیه داروهای سنتی، تولید پمادهای ضدالتهاب وصنایع غذایی استفاده می‌شود و شتر ذبه نسبت به بقیه گونه‌های خود بدلیل استفاده از علوفه‌های مراتع منطقه چربی بیشتری را در بافت گوشتی و پروتئینی خود دارد.

در سال‌های اخیر استفاده از گوشت شتر در مراکز پخش محصولات پروتئینی با تقاضای رو به رشدی مواجه بوده‌است و با استناد به این موضوع می‌توان گفت وقت آن رسیده که بر اهمیت ایجاد مراکز پرواربندی شتر متمرکز شده و نگاه ویژه‌ای به آن داشته باشیم.

جای خالی کشتارگاه شتر در بوشهر

مدیرکل دامپزشکی استان بوشهر به ایرنا گفت: در زمان کنونی کشتارگاه شتر در این استان وجود ندارد اما از ابتدای امسال تاکنون دو هزار و ۲۹۶ کیلوگرم گوشت متعلق به ۱۸ نفر شتر به این استان وارد شده‌است.

محمد حسن رهنما بیان کرد: بیشتر فعالان پرورش شتر در دشت‌ها و مراتع استان فعالیت دارند و مجتمع پرورش نداریم و کشتار آنها در استان‌های همجوار انجام می‌شود.

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استانب وشهر به ایرنا بیان کرد: در زمان کنونی آمار کامل و جامعی از تعداد شترهای استان بوشهر در دسترس نیست و براساس بازدیدهای میدانی و گزارش‌های بدست آمده بیشتر آنها در شهرستان‌های دشتی، گناوه، تنگستان، دشتستان و بخشی از بوشهر وجود دارند.

نصب ۲ دستگاه ردیاب شتر در استان بوشهر

ابوتراب نکیسا افزود: اخیرا در راستای اجرای طرح خدمات شتر داری دو دستگاه ردیاب ویژه شتر توسط معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی با هدف ساماندهی و پایش گله‌های شتر منطقه و استفاده از توسعه فناوری نوین در حوزه دامداری خریداری شده‌است.

نکیسا اضافه کرد:نخستین دستگاه در شهرستان بوشهر و در روستای کره بند نصب و راه اندازی شد و پایش و بررسی داده های آن آغاز شده است.

تولید بهترین عبای جهان از پشم شتر ذبه

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی و گردشگری استان بوشهر گفت: بهترین عبای جهان از پشم شتر ذبه در شهرستان دشتی بدست می‌آید، پشم این شتر به دلیل نوع علوفه‌ای که این حیوان در بیابان‌ها و مراتع چرا می‌کند لطافت و نرمی بی نظیری دارد.

 خلیل رازه بیان کرد: در زمان کنونی این نوع عبا در میان سه عبای برتر جهان مبلغی بین ۷۰۰ میلیون تا ۲ میلیارد ریال بدون واسطه معامله می‌شود و گستره مبادلات آن از کشورهای خلیج فارس تا اروپا است.

رازه عنوان کرد: بیشترین تعداد دستگاه‌های عبابافی اکنون در شهرستان دشتی استان بوشهر قرار دارد و هر دو هفته یک طاقه پارچه عبا به طول ۷.۵ متر و عرض ۸۵ سانتی متر تولید می‌کنند که برای هر عبا نیم کیلو پشم شتر ذبه لازم است.

بر اساس تحقیقات به عمل آمده از دیر باز از پوست این حیوان نیز در صنعت چرم سازی استفاده‌های فراوانی می‌شود، همچنین این حیوان در صنعت گردشگری در فصل‌های توریستی استان بوشهر که آغاز آن از آذر ماه تا فروردین ماه است نیز در نمایشگاه های محلی، سواری لب ساحل و در دشت‌ها و کلوت‌های سراسر این استان استفاده می‌شود.

شتر موثر در مقابله با کم‌آبی و حفظ محیط زیست

در سال‌های اخیر، خشکسالی‌های متوالی باعث کاهش ظرفیت مراتع و کمبود منابع آبی شده است و دام‌هایی مانند گاو، که نیاز زیادی به آب و علوفه دارند، هزینه‌های زیادی برای دامداران ایجاد می‌کنند، در مقابل، شتر نیاز بسیار کمی به آب دارد و می‌تواند از مراتع فقیر بوشهر استفاده کند، به همین دلیل، توسعه پرورش شتر ذبه می‌تواند نقشی مهم در کاهش فشار بر منابع آبی ایفا کند.

یکی از کارشناسان منابع طبیعی استان بوشهر بیان کرد :شتر برخلاف گاو و گوسفند، که گیاه را از ریشه می‌کند، بیشتر از برگ‌ها و شاخه‌های بالایی درخت یا بوته تغذیه و این رفتار از فرسایش خاک و نابودی پوشش گیاهی جلوگیری کرده و به پایداری مراتع کمک می‌کند.

وی اضافه کرد: این حیوان در شرایط بحران آبی، تولید شیر و گوشت توسط دام‌هایی مانند گاو دچار مشکل می‌شود، اما شتر حتی در خشکسالی نیز قادر به تولید شیر است، این ویژگی می‌تواند به تقویت امنیت غذایی خانوارهای روستایی کمک کند.

تحقیقات نشان داده که شتر به دلیل توانایی در تاب‌آوری بدون آب و تغذیه ارزان، می‌تواند به عنوان یک دام اقتصادی در سال‌هایی با تنش آبی شدید نقش‌آفرین باشد و این موضوع فشار اقتصادی را از دوش دامداران کم‌برخوردار برمی‌دارد.

چالش‌های شترداری

با وجود ارزش‌های بالا، شتر ذبه با چالش‌های جدی روبروست که اگر برطرف نشوند این گونه ارزشمند که همچون الماسی در دل کویر و دشت‌های خشک کم آبی می‌تازد رو به انقراض می‌رود و می‌توان گفت نادیده گرفتن آن در کنار همه تلاشهای مسئولان و مردم برای مقابله با بحران کم آبی و فائق آمدن بر آن چیزی جز افسوس برای آیندگان به جای نمی‌گذارد.

یکی از اهالی روستای "کردوان" شهرستان دشتی که پدربزرگش از دیرباز در این حرفه فعال بوده و پس از مرگش این شغل ابتر مانده به خبرنگار ایرنا گفت: کاهش مراتع در پی خشکسالی‌های شدید و عدم اعمال راهکارهای علمی برای مقابله با آن، کمبود شترداران سنتی برای فعالیت در این عرصه بواسطه نبود حمایت‌های مالی و تسهیلاتی، فراهم نکردن بازار مناسب برای فروش محصولات و تخصیص نیافتن بیمه تخصصی این نوع از دام باعث تا نسل‌های امروز و آینده تمایلی به ادامه شغل اجدادی خود نداشته باشند.

جابر مظفری زاده به عنوان یکی از فعالین محیط زیست ادامه داد: نبود مراکز اصلاح نژاد و نظارت بر پیشگیری از جفت‌گیری گونه شتر ذبه با گونه‌های دیگر و ورود بی رویه ترهای غیربومی به مراتع و گله‌های بومی موجب به صدا درآمدن زنگ خطر انقراض و نابودی این حیوان ارزشمند شده‌است زیرا درصد ناخالصی اکنون به شکل چشمگیری افزایش یافته است.

راهکارهای لازم برای حفظ ذخیره ژنتیکی

مظفری زاده به عنوان یکی از اعضای بنیاد نخبگان استان بوشهر بیان کرد: زنگ خطر نابودی این ژنوم ارزشمند و درک این تهدید حیاتی، می‌تواند منجر به شکل‌گیری حرکتی نوید بخش شود "هیات اندیشه‌ورز آب، اقلیم، محیط زیست و کشاورزی بوشهر" با درک اهمیت موضوع با پیشنهاد تشکیل کارگروه استانی، برگزاری نشست‌های تخصصی و برنامه‌ریزی برای جشنواره‌های ملی و استانی، با همکاری دیگر سازمان‌ها مانند مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و منابع طبیعی، میراث فرهنگی، اتاق بازرگانی، انجمن علمی اقتصاد و دیگر دغدغه مندان آب و خاک، در تلاشی جدی برای خارج کردن شتر ذبه از خطر انقراض و احیای کامل صنعت شترداری استان بوشهر از طریق ایجاد زنجیره ارزش است.

در زمان کنونی و براساس مطالعات انجام گرفته استان بوشهر نیازمند مرکز تخصصی برای شناسایی دقیق ویژگی‌های نژاد ذبه، ثبت ژنتیکی و شناسنامه‌دار کردن شترها، اصلاح نژاد برای افزایش تولید شیر و گوشت به منظور تبدیل این گونه به یکی از گونه‌های تجاری برای جذب بیشتر شترداران به این عرصه شغلی، حمایت مالی از شترداران همچنین پرداخت تسهیلات کم‌بهره، بیمه شتر، و خرید تضمینی شیر است.

مظفری زاده تاکیدکرد: توسعه زنجیره ارزش محصولات شتر برای افزایش درآمد شترداران همچون واحدهای جمع‌آوری و بسته‌بندی شیر، کارخانه‌های فرآوری شیر شتر، صنایع تبدیلی پشم و پوست، بازارهای مشخص فروش گوشت شتر در بوشهر ایجاد یا تقویت شود.

وی اضافه کرد: یکی از ابعاد مهم اشتغال پایدار تاکید بر اهمیت جایگاه آموزش و ترویج است که گام برداشتن در این مسیر لازمه ارائه روش‌های نوین دامداری، بهداشت دام، بازاریابی محصولات و مدیریت مراتع برای شترداران به شمار می‌رود.

این فعال زیست محیطی و حوزه آب اظهار کرد: در زمان کنونی جای خالی تقویت و گسترش گردشگری دام‌محور با برگزاری جشنواره شتر، راه‌اندازی تورهای سافاری با شتر، ایجاد مراکز گردشگری بومی محسوس است که اهتمام بر این امر می‌تواند به معرفی این نژاد و افزایش درآمد منطقه کمک کند.

وی گفت: حفاظت از زیستگاه‌ها و مراتع، احیای پوشش گیاهی از طریق مدیریت چرا، جلوگیری از چرای بی‌رویه دام‌های سبک و توسعه منابع آبی کوچک برای شتر، یکی از گام‌های مهم در حفظ این نژاد است.

مظفری زاده یادآور شد: شتر ذبه برای بوشهر فقط یک دام نیست؛ این حیوان، نماد سازگاری، راه‌حل بحران آب، کلید اشتغال پایدار و فرصتی بی‌بدیل برای تنوع‌بخشی به اقتصاد این استان است و نجات این نژاد و توسعه هدفمند صنعت شتر، یک اقدام استراتژیک برای آینده بوشهر و کشور و نیازمند همت جمعی مردم و حمایت قاطع مسئولان است، پیش از آنکه برای همیشه دیر شود.

شتر ذبه یک نژاد مقاوم، اقتصادی و ارزشمند در استان بوشهر است که می‌تواند نقشی مهم در مدیریت بحران کم‌آبی، امنیت غذایی و توسعه پایدار روستایی ایفا کند، این نژاد، نه‌تنها بخشی از هویت دامداری جنوب است، بلکه به عنوان یک ذخیره ژنتیکی بی‌بدیل نیازمند حمایت و برنامه‌ریزی جدی است.

توسعه زنجیره ارزش محصولات شتر، ایجاد مراکز تخصصی، حمایت‌های مالی و توجه به نقش گردشگری می‌تواند آینده‌ای روشن برای این نژاد و برای دامداران بوشهری رقم بزند.

  منبع: پایگاه خبری تحلیلی پیغام
       لینک مستقیم   :   http://peigham.ir/shownews.aspx?id=192562