به گزارش پیغام به نقل از ایرنا؛ طبیعت همواره در حفظ و بقا جان انسان‌ها نقش کلیدی داشته و از این میان گیاهان برغم زندگی نباتی و نداشتن تحرک ظاهری در این راه بیشترین تاثیر را داشته‌‍اند طوریکه نقش گیاهان از سلامت جسم و جان تا روح آدمیزاد نفوذ دارد و کمبود یا نبود آنها برای بشر گران تمام می‌شود.
یکی از گیاهانی که براساس مندرجات تاریخی و علمی از دیرباز تا به امروز هرچه بیشتر با شناخت آن روبرو شده و به خواص آن پی می‌بریم از تعداد آن کاسته می‌شود درخت انار شیطان است که وضعیت جمعیتی آن هم اکنون در کشور نگران کننده است طوریکه گلایه‌مندی‌ها هر روز نشان از انقراض این گونه حیاتی به دست بشر می‌دهد.
آشنایی با درخت انارشیطان
انار شیطان با نام علمی tecomella undulata که با اسم‌های "سمنگ" ، "پرپوک" و "سیمیل" هم در نقاط مختلف کشور شناخته می شود که از خانواده پیچ اناریان و بومی جنوب آسیا و هند است که در استان‌های بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، فارس و هرمزگان به صورت جمعیت‌های پراکنده کوچک وجود دارد و در واقع از گونه‌های مهم مناطق بیابانی و خشک در جنوب ایران است.
این درخت یکی از گونه‌های بسیار مقاوم به یخ زدگی، خشکی و آتش سوزی است طوریکه در زمان قطع شدن، آتش‌گرفتن و یا حتی سرمای بسیار زیاد، حیات خودش را در خطر دیده و از ریشه‌های خود گیاهچه‌هایی را رشد می‌دهد تا در اثر آسیب‌ها مقاومت کرده و به‌نوعی زنده بماند.
انار شیطان بومی هندوستان بویژه مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و جنوب آسیاست که در کشورهای افغانستان، غرب پاکستان، جنوب شرقی عربستان و عمان نیز پراکنش دارد، بدلیل شرایط زیستی و تاب آوری و سازگاری با اقلیم خشک و بیابانی جنوب ایران، دراستان‌های سیستان و بلوچستان(۳٠ هکتار در بخش ساربوک قصرقند و فنوج)، کرمان(جنگل ۵٠ هکتاری گلپرگی دلفارد در جیرفت)، هرمزگان، بوشهر(دشتستان، دلوار، دشتی، عسلویه و جم و ریز)، جنوب فارس (علا مرودشت، دهستان هنگام در شهرستان قیروکارزین و در منطقه‌ای به نام «تل سمنگی») و خوزستان پراکنش دارد.
درختی با جاذبه‌های گردشگری و دارویی
ارتفاع این درخت بطور معمول بین ۴ تا ۱۲ متر، برگ‌های همیشه سبز متقابل باریک و کشیده با کناره‌های صاف، گلهای آن درشت بی‌بو و سرخ رنگ یا زرد مایل به قرمز و درازای جام گلها چهار تا هفت سانتیمتر و دارای شهد شیرین، میوه باریک و دراز آن به طول ۲۰ سانتیمتر، پرچم‌ها از جام گل بلندتر، کیسه‌های بساک دو حجره‌ای، حجره‌ها واگرا، میوه کپسول خورجین مانند، خطی طویل، دوحجره‌ای، دو دریچه‌ای، بطور نسبی فشرده، دانه‌ها در جهت عرضی بالدار، بال‌ها ضخیم و در نهایت با لبه‌ای تا حدودی غشایی است.
این گیاه با توجه به اقلیم منطقه بطور معمول از اواسط زمستان تا اواسط بهار دارای گلهای فراوان و بسیار بزرگ و زیبا است، از این جهت می‌تواند در مناطق گرمسیری با جذب گردشگر موجب تقویت اگردشگری طبیعی شود.
گل این گیاه شهد بسیاری در خود داشته و می‌تواند زیستگاه حشرات و پرندگان شهد خوار زیادی باشد، همین موضوع باعث توسعه اکوسیستم منطقه شده و با برگشت برخی پرندگان خاص به طبیعت جنوب، چرخه حیات منحصر به فردی را ایجاد کند؛ این مسئله نیز مجدد در میزان گردشگری طبیعی آن منطقه اثرگذار است.
از برگ این درخت برای درمان برخی بیماری‌ها مانند لکه‌های سفید روی پوست و بویژه بزرگی طحال و سفلیس و زردی کودک خردسال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چوب مرغوب، محکم و اقتصادی
از چوب این درخت برای مصارف متعددی همچون، منبت کاری و صنعت مبلمان و بوشهری‌ها از چوب این درخت برای ساخت قنداق تفنگ و عصا استفاده می‌کنند.
در منابع علمی فارسی و غیرفارسی در مورد چوب مرغوب این درخت بسیار ذکر شده که به دلیل ترکیبات بیولوژیکی موجود در آن، ضد هرگونه قارچ و موریانه بوده و به‌سادگی دچار تخریب و خوردگی نخواهد شد؛ لذا چوب این درخت سودمند نیز می‌تواند گزینه بسیار مطلوبی برای تولید اقلام چوبی و هنرهای تجسمی با چوب بوده و از واردات چوب‌های گران‌قیمت و باکیفیت ترکی و روسی جلوگیری کرده و جایگزین آنها شود.
انار شیطان بازه‌های زمانی خزانی نیز دارد که در طولانی‌مدت با ریختن برگ‌های آن بروی زمین، می‌تواند موجب تقویت هوموس یا گیاه خاک شده و خاک فقیر این منطقه را از این مواد غنی کند؛ این درخت سالیانه به اندازه دو سانتیمتر از عمق خاک بستر اطراف خود را تقویت می‌کند که میراثی گرانبها از خود بجا می گذارد.
متعادل کننده آب و هوا و محافظ در مقابل ریزگردها با عمر طولانی
یکی از محققین مرکز تحقیقات کشاورزی استان به خبرنگار ایرنا گفت:جذب بالای ریزگردها و کاهش آنها، همچنین کنترل دمای مناطق گرمسیر یکی از خواص ارزشمند این گیاه است.
رحیم خادمی گفت: علت جذب ریزگردها مربوط به شرایط مورفولوژیکی خاص این گیاه است که ترکیب ارتفاع بلند و شکل برگ‌های آن ساختار دفاعی منحصر بفردی را در برابر توسعه ریزگردها به محیط پیرامون بوجود آورده است.
وی ادامه دادد: اثر گذاری این گیاه زمانی محسوس است که تعداد پایه‌های آن زیاد و در مقیاس جمعیت‌های جنگلی کاشت و نگهداری شود.
براساس نتایج تحقیقات بعمل آمده این درخت یکی از طویل‌العمرترین درختان منطقه است؛ بطوریکه در بعضی از مناطق طول عمر بیش از ۱۰۰ سال نیز برای آن ثبت شده‌است.
استمداد برای نجات زیبای نارنجی دشت‌های بوشهر
براساس آمار و تحقیقات صورت گرفته انار شیطان بواسطه اقلیم و آب و هوای استان بوشهر دارای پراکندگی و رشد و نمو قابل توجهی است که بنا به دلایل غیر قابل توجیه دستخوش نابودی شده و در دسته گیاهان باستانی رو به زوال قرار گرفته است، وجود انار شیطان تاکنون در شهرستان‌های تنگستان، دشتستان، دشتی، عسلویه و ریز استان بوشهر به ثبت رسیده است.
انار شیطان یا در زبان محلی مردم دشتستان "نارِ اُوجَهل" و دشتی، ریز و عسلویه "سِمِنگ" یکی از گونه‌های نادر در استان بوشهراست که بطور معمول در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر در یک نقطه خاص به صورت توده‌ای وجود دارد.
یکی از ساکنان انارستانِ بخش ریز به خبرنگار ایرنا گفت: تا اوایل دهه ۸۰ ابتدای مسیر جنگلی گلوبردکان در فصل بهار بدلیل وجود درخت‌های سِمِنگ همچون عقیق زرد می‌درخشید اما امسال حتی یک شاخه از آن نیز مشاهده نشد
خسرو زارع ضمن اشاره به رفتار نا هنجار مردم در برابر حفظ و نگهداری این گونه افزود: نبود جنگلبانی و آگاهی مردم باعث این زیان بسیار سنگین به این منطقه است.
زارع گفت: در گذشته به غیر از چیدن بی رویه شاخه‌های حاوی گل این درخت برای زیبایی منحصر بفردش، بسیاری از مردم این درخت را بخاطر خواص دارویی و چوب مرغوب آن قطع می کردند.
در شهرستان دشتستان استان بوشهر تا کنون بیشترین تعداد ثبت شده در شهر شبانکاره است که در زمان حاضر تعداد آن بسیار کاهش یافته و به کمتر از ۱۰ اصله در هکتار رسیده‌است.
یکی از اهالی بوشکان شبانکاره اظهار داشت: علت نابودی این درخت در این منطقه بخاطر استفاده از چوب آن است.
براساس روایت‌های ساکنین بومی شهر شبانکاره شهرستان دشتستان شخصی که از برگ این درخت می‌چیند، باید مقداری خرما و نان را بر روی درخت بگذارد و هنگام برگشت نیز مسیر پشت سر خود را نباید نگاه کند، تا از اجنه در امان بماند.
جن، انسان و پری فرقی ندارد آنچه مستلزم توجه و امانت داری است حافظان بی جیره و مواجب ساکنان زمین به نام درختان و فتوسنتز کنندگان است که نقش آنها در بقای بشر انکار نشدنی و الزامی است.
محمد نعمتی یکی از ساکنان شهر ساحلی دلوار سه دهه با درختان انار شیطان زندگی کرده و همچون فرزندانش از آنها مراقبت کرده است.
وی اقدامات ارزشمندی همچون آبیاری و سمپاشی تا تکثیر و جلوگیری از چرای دام‌ها و دستبرد قاچاقچیان چوب و غیره تا مراجعه فراوان به ادارات متولی و درخواست همکاری برای حفاظت و احیای این مجموعه نادر را برای حفظ این گونه ارزشمند به انجام رسانده‌است و اگر در زمان حاضر در شهر دلوار تعداد درختان انار شیطان با تراکم ۳٠ اصله در هکتار ثابت مانده، نتیجه زحمات این دوست دار طبیعت است.
نعمتی گفت: عواملی همچون پایین رفتن سطح ایستایی آبخوان منطقه، نابودی درختان ارزشمندی همچون گز که در نقش بادشکن در کنار این درختان بود و بوسیله قاچاقچیان چوب قطع شده و امروزه انار شیطان از همنشینی با آنها محروم شده‌است. وجود گیاه علفی اِفِدرا یا افدرا سینیکا (از سرده ریش بز) که بصورت کنارزی رشد می‌کند و انار شیطان را بسان چتری در بر می گیرد و سبب جلوگیری عمل فتوسنتز آن شده و رو به خشکیدگی و زوال می رود، چرای بی رویه و غیر اصولی دام‌ها در فصل رویش پاجوش‌ها و نهال‌های نورسته باعث نابودی این درختان در منطقه دلوار شده‌است.
وی خواستار حمایت مسئولان مربوطه برای جلوگیری از تخریب این درختان و تلاش برای توسعه آنها شد.
تلاش دانش‌بنیان برای نجات انارشیطان
یکی از محققین مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر درباره درخت انار شیطان به ایرنا گفت:از ابتدای دهه ۶۰ بالغ بر ۶۰ هکتار از این گونه در این استان وجود داشت که امروزه سطح هکتار آن به کمتر از ۱۰ و تعداد آن کاهش نگران کننده‌ای داشته است که از علل نابودی آن تغییر کاربری اراضی و بدنبال آن تخریب رویشگاه‌های این گیاه است
کهزاد سرطاوی ضمن اشاره به این درخت به عنوان سرمایه‌های حفظ زیستی و دارویی استان بوشهر از مردم و مسئولان خواست در قدم اول از گونه‌های باقی مانده حفاظت بعمل آورند.
وی اظهار کرد: ۳۵ هکتار از این اراضی در مناطق پشتو و کاردنه شهرستان دشتی بواسطه کاشت سبزی و صیفی جات تخریب شد که در زمان حاضر کشت این محصولات نیز بدلیل کم آبی با مشکل مواجه شده است
سرطاوی افزود: این گیاه بدلیل همزمان نبودن رسیدگی گرده و مادگی بذر بسیار کمی تولید می‌کند که مرکز تحقیقات در زمینه تکثیر آن از طریق ریشه اقداماتی انجام داده است اما هزینه بالایی دارد و تکثیر آن اقتصادی نیست.
وی ادامه داد: تکثیر این گیاه در زمان حاضر از طریق کشت بافت توسط شرکت‌های زیست فنآور و بیولوژیست انجام می‌شود.
وی گفت: فناوری گیاه‌پالایی، محققان به دنبال آن هستند تا به کمک گونه‌های گیاهی و بررسی ویژگی‌های آنها، بیشترین آلودگی را از محیط زیست حذف کنند؛ درخت انار شیطان یکی از بهترین گیاهان در این حوزه و برای رسیدن یه این هدف شناخته شده است.
زیست‌فناوری یا بیوتکنولوژی چند سالی است که در دنیای مدرن امروز گردوخاک بسیاری به پا کرده، تعریف ساده آن نیز استفاده و کاربرد سامانه‌های جاندار و زنده برای توسعه و تولید محصولات مختلف بویژه موجوداتی که در خطر انقراض هستند.
محققان ایرانی همواره در زمینه‌های گوناگون بیوتکنولوژی خوش درخشیدند و با غول‌های فناوری دنیا به رقابت علمی پرداختند؛ معدود کشورهایی در جهان هستند که توان تحقیق و توسعه در دانش زیست‌فناوری گیاهی را دارا بوده و کشور ما نیز در این شاخه از فناوری، صاحب‌سبک است.
جوانان بوشهری نیز مثل همیشه در صحنه حاضر بودند و در قالب شرکت دانش‌بنیان با استفاده از زیست‌فناوری گیاهی به تکثیر و تولید گونه‌های گیاهی بومی سودمند و کاربردی در محیط زیست و صنایع گوناگون پرداختند؛ آنها همچنین در عرصه تولید علم و آموزش آن در کشور نیز پیش‌گام شده و نیروی انسانی متخصص در این حوزه تربیت می‌کنند.
ام‌البنین هنرمند مدیرعامل شرکت دانش بنیانی که در حوزه کشت بافت، تکثیر و انبوه سازی درختان بومی فعالیت می‌کند گفت: هدف اصلی ما تکثیر و تولید انبوه گیاهان بومی منطقه مانند انار شیطان بود که کاربردهای بسیاری دارند، اما به دلیل شرایط موجود رو به انقراض هستند و یا حتی منقرض شده بودند، برای این کار تمامی فرایندهای بیوتکنولوژی در کشاورزی را از ساده و کم‌هزینه، پیچیده و پرهزینه لیست کرده و با اولویت هرکدام از آنها را برای اجرای هدف اصلی مورد بررسی و آزمایش قرار دادیم.
وی افزود: ما فناوری‌های مختلفی را مانند اصلاح بذر امتحان کردیم اما به طور مثال در آخر برای همان درخت انار شیطان به کشت بافت روی آوردیم؛ در این روش که نیاز به بسترهای فناورانه دارد، توانستیم ابتدا بافت مورد نظر را کشت کرده و سپس سلول را از آن استخراج کنیم؛ در ادامه نیز سلول به‌دست‌آمده را تحت شرایطی خاص وادار به تولید گیاهچه‌های اولیه کردیم تا به گیاه موردنظر برسیم.
هنرمند بیان کرد: در زمان حاضر کشور ما در عرصه علوم بیوتکنولوژی حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد، ما نیز با به‌کارگیری از این علوم توانستیم صفر تا صد مراحل تکثیر و تولید انبوه این‌گونه گیاهی را به‌صورت بیولوژیکی طراحی و عملیاتی کنیم.
وی ادامه داد: در حقیقت ما از روشهای روز موجود در کشور برای این فرایند استفاده کردیم و با ایجاد تغییراتی خاص در آن توانستیم این گیاه را تکثیر کنیم و انحصار آن را در اختیار بگیریم؛ با انجام برخی اصلاحات در این‌گونه، نمونه گیاهی تولید شده در شرکت ما زودتر از نمونه‌های طبیعی آن به بهره‌برداری خواهد رسید.
هنرمند گفت: در رشد طولی یک‌ساله آن، باتوجه به میزان مراقبت بین ۱ تا ۳ متر رشد داشته که چیزی حدود ۱۰ تا ۲۰ برابر نمونه طبیعی این درخت است؛ در بحث شکوفه زدن و گل دادن نیز، این نمونه در همان سال‌های ابتدایی عمر خود به حد گل‌دهی خواهد رسید اما در نمونه طبیعی ۱۰ تا ۱۸ سال زمان نیاز است تا گیاه به این مرحله از رشد و نمو برسد.
یکی از کارشناسان کشاورزی به ایرنا گفت: نسخه جایگزینی برای درختان انار شیطان وجود ندارد و نابودی آن نه تنها باعث از دست دادن این گونه ارزشمند می شود بلکه هدر رفت آب و خاک و پوشش گیاهی بواسطه الگوی کشت نا مناسب جایگزین خواهد شد و جلوگیری از آن مستلزم همت مردم و مسئولان است.
نرگس چترسحر به ایرنا گفت: تکثیر این گیاه نه تنها از نظر دارویی و به جهت صادرات برگ و گلهای آن دارای صرفه اقتصادی است بلکه در سن برداشت چوب با روشهای اصولی میتوان از آن در صنعت گرانبها و اقتصادی چوب نیز استفاده کرد زیرا مواد موثره موجود در آن از خورده شدن توسط موریانه‌ها جلوگیری کرده و ارزش اقتصادی ان را در بین رقیبان این صنعت دو چندان می کند.
نیاز به سرمایه‌گذاری برای توسعه شت و تجاری سازی
به کمک گیاهچه‌های تولید شده به روش بیوتکنولوژیک و تکثیر و توسعه کشت آن برای بهره‌وری‌های اقتصادی همچون برداشت چوب در سن مناسب و به روش اصولی، تولید داروی گیاهی و دیگر کاربردها سرمایه‌گذاری کرد.
استقرار جنگلبانی و تامین بودجه به موازات آسیب شناسی و انجام عملیات نجات برای حفاظت گونه‌های باقی مانده طبیعی و ایجاد آگاهی برای مردم مناطق برخوردار از این گونه گیاهی اقدامی پیشگیرانه برای حفظ این میراث طبیعی است که در این راه میتوان از همیاری و همکاری انجمن‌های حافظ محیط زیست، انعقاد تفاهم‌نامه دستگاه‌های ذیربط با بخش خصوصی و کمک مردم بهره برد.
انارشیطان نیاز به توجه ویژه برای بقا دارد و در حال گذران مرحله بحرانی و خطرناک نابودی است به همین دلیل تکثیر آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است آنچه بدیهی است نگهداری و توسعه کشت این گونه از درختان ارزشمند علاوه بر ایجاد جاذبه‌های گردشگری از طریق کشت تجاری و دارویی به اشتغال زایی نیز کمک می‌کند، بطور مسلم یکی از اقدامات مهم در این زمینه جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای تجاری سازی این گونه است.
منبع:
پایگاه خبری تحلیلی پیغام
لینک مستقیم :
http://peigham.ir/shownews.aspx?id=186028
